Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen

Tómendegi kestede organoidlar dúzilisi berilgen,
olardı juplap kórsetiń
1
kletkanıń ulıwma kóleminiń
30—50 % in quraydı.
A
kletka orayı
2
Tıǵız jaylasqan qapshalar sis
-
teması, vakuolalar hám torsıq-
shalardan payda bolǵan
B
lizosoma
3
Úlken hám kishi jalpaq dene-
lerden ibarat
v
Goldji kompleksi
4
Membranasında gidrolitikalıq
fermentler jaylasqan
S
Mitoxondriya
5
eki qabat membranalardan iba-
rat, ishki qabat membranaları 
kristallar dep ataladı
d
Plastida
6
Ishki qabat membranası stroma 
dep ataladı
g
vakuola
7
diywalı toǵız triplet tútikshe-
lerden dúzilgen
J
ribosoma
8
Quramı organikalıq birikpeler 
hám duzlardan quralǵan
e
endoplazmalıq
tor
 
14-§. Yadro hám onıń dúzilisi
Yadro
— zamarrıq, ósimlik hám haywanlar kletkasınıń 
zárúr quramlıq bólegi bolıp esaplanadı. Yadronıń forması, 
ólshemi kletkanıń forması hám ólshemi hám de funkciyasına 
baylanıslı. Tiykarınan kletkalarda bir yadro boladı. ayırım 
kletkalar ǵana bawır, bulshıq et, súyektiń kemik kletkaları 
kóp yadrolı boladı. Yadro tiykarınan, tómendegi wazıypalardı 
atqaradı: 1. Násillik xabardı saqlaw, kóbeytiw hám násilden-
násilge ótkeriw. 2. kletkada payda bolatuǵın zat almasıw 
procesin basqarıw.
kletka tirishiliginiń hár túrli dáwirlerinde yadronıń dúzi-
lisi hám funkciyaları hár qıylı boladı. Interfaza jaǵdayındaǵı 
yadro tómendegi bólimlerden yadro qabıǵı, yadro shiresi, 
yadrosha hám xromosomadan dúzilgen.
http:eduportal.uz

---

45
kleTka HaQQÍNdaǵÍ TÁlIMaT
II BÓlIM
Yadro qabıǵı
eki qabat: sırtqı hám ishki membranadan 
quralǵan. Yadronıń sırtqı membranası ribosomalar menen 
qaplanǵan, ishki qabat membranası bolsa tegis boladı. Yadro-
nıń sırtqı qabat membranası endoplazmalıq tor kanalsha-
ları menen tutasqan. Yadro menen citoplazma arasındaǵı 
zat almasıw procesi eki jol menen ámelge asadı. Birin-
shiden, yadro qabıǵında júdá kóp kanalshalar bolıp, bul 
kanalshalardan citoplazmadan yadro ishine hám yadrodan 
citoplazmaǵa zatlar ótedi. ekinshiden yadrodaǵı zatlar yadro 
qabıǵınıń ayırım bólimleriniń tompayıp hám ajıralıp shıǵıwı 
esabınan citoplazmaǵa ótedi. Yadro menen citoplazma ara-
sında aktiv zat almasıw ámelge asırılıwına qaramastan, yadro 
qabıǵı yadro shiresin (karioplazma) citoplazmadan ajıratıp 
turadı. Yadro qabıǵı yadro shiresi menen citoplazmanıń 
ximiyalıq quramındaǵı ayırmashılıqtı saqlap turadı. Bul yadro 
strukturalarınıń normal funkciyasın támiyinlep beredi.
Yadro shiresi.
Yadro ishindegi hár túrli strukturalardı bay-
lanıstırıp turıwshı gel tárizli suyıqlıq bolıp, onda xromatin 
hám yadroshalar jaylasadı. karioplazma quramında hár túrli 
wazıypalardı atqarıwshı beloklar, fermentler, erkin nukleo-
tidler, aminokislotalar hám basqa zatlar boladı.
Xromosoma
(grekshe «xroma» — boyaw, «soma» — dene 
sózlerinen alınǵan) forması jaǵınan yadrodan parq qılatuǵın, 
ayırım bir boyawlar járdeminde boyalatuǵın yadronıń eń 
áhmiyetli quramlıq bólegi bolıp tabıladı. Xromatin dNk 
hám beloktan ibarat bolıp, xromosomanıń spirallanbaǵan 
hám tıǵızlanbaǵan bólimleri bolıp esaplanadı. Olar jaqsı bo-
yalmaydı. Xromosomanıń jaqsı boyalmaytuǵın bólimleri —