Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen

euxromatin
delinedi. Xromosomalardıń spirallanǵan bólimi 
toyǵın boyaladı hám 
geteroxromatin
delinedi. Xromosomanıń 
spirallanǵan bólimleri genetikalıq jaqtan aktiv emes. 
Bólinip atırǵan kletkalarda barlıq xromosomalar kúshli spiral-
lanǵan, qısqarǵan, ıqsham formaǵa hám ólshemge iye bolǵan 
halda ushırasadı. Xromo somalardıń forması birlemshi belbew 
yaki centromeraǵa baylanıslı boladı. Centromeraǵa kletkanıń 
http:eduportal.uz

---

46
KletKa haqqÍndaǵÍ tálImat
II BÓlIm
bóliniwi waqtında bóli niw urshıǵı kelip birigedi. Centromera 
xromosomanı qaysı bóliminde jaylasıwına qarap, úsh túrli tipdegi 
xromosomaǵa ajıratadı: 
1) teń iyinli — metacentrik; 
2) teń emes iyinli — submetacentrik; 
3) tayaqsha tárizli — akrocentrik. 
Xromosomalardı úyreniw tómendegilerdi anıqlawǵa múmkin-
shilik jarattı. 
1. Hárqanday ósimlik yamasa haywan organizminiń soma-
tikalıq kletkasındaǵı xromosomalar sanı birdey. 
2. Hárqanday orga nizmniń jınıslıq kletkası barlıq waqıtta so-
matikalıq kletkalarǵa qaraǵanda eki ese az xromosomaǵa iye. 
3. Bir túrge jatatuǵın barlıq organizmlerdiń kletkasındaǵı 
xromosomalar sanı birdey boladı.
kletkadaǵı xromosomalar sanı túrdiń dúzilis dárejesine 
baylanıslı emes hám bul hámme waqıt olar arasındaǵı tuwıs-
qanlıq baylanısların kórsetpeydi. Olardıń sanı kelip shıǵıwı 
bir-birinen birqansha uzaq bolǵan hár qıylı túr wákillerinde 
bir qıylı hám kerisinshe kelip shıǵıwı jaqın bolǵan túrlerde 
bolsa, hár qıylı muǵdardaǵı xromosomalar ushırasıwı múm-
kin. Mısalı, hár qıylı túrge jatatuǵın hám sistematikalıq 
jaqtan bir-birinen birqansha uzaq jaylasqan shimpanze 
maymılı, nangórek hám sonday-aq, burıshda xromosomalar 
diploid sanı bir qıylı boladı yaǵnıy 48 ge teń. adamda 46 
hám dúzilisi birqansha ápiwayı bolǵan sazan balıqta 104, 
drozofila shıbınında 8 xromosoma boladı. Bunday jaǵday 
xromosomalar sanınıń turaqlılıq qaǵıydası delinedi. 
Somatikalıq kletkalardıń xromosomalar toplamınıń muǵ-
darlıq (sanı hám ólshemi) hám sapalıq (forması) belgileriniń
jıyındısı