Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta

TILDEGI TIPOLOGIYALIQ IZERTLEW

Salıstırmalı-tariyxıy izertlew tuwıs tillerdi izertleydi. Al hár túrli semyadaǵı tillerdi salıstırıp, barlıq dúnya tillerine bir topar tillerdi salıstırıp, olardıń bárine ortaq sıpatlardı tabıw tipologiyalıq izertlewge tiyisli boladı. Hemec Fridrik SHlegel («Til jáne indeyeclerdiń danalıǵı») flektiv, aglyutinativ dúnya tillerin ekige bóledi. Biraq barlıq tillerdi qamtımaǵanlıqtan inisi Avgus SHlegel amorflıq tiller degendi qostı («Ádebiyatta provansal tili tuwralı maqala» 1918- jıl).

XIX ÁSIR LINGVISTIKASINDAǴI AǴIMLAR

Haturalistlik, psixologiyalıq jas grammatistlik aǵımlarmektepler bolıp qáliplesti.

Haturalistlik yamasa biologiyalıq mektep

Haturalizmniń kórnekli wákili nemec ilimpazı Avgus SHleyxer (1821- 1869) boldı. Baslı miynetleri: «Lingvistikalıq salıstırmalı izertlew», «Hemec tili»,

«Darvin teoriyası hám til bilimi» Onıń pikrinshe tilde biologiyalıq qubılıs, tuwıladı, rawajlanadı, óledi. Sonlıqtan tildi izertlewde tábiyat nızamlarına súyeniw kerek deydi. Ol tildiń negizgi funkciyasın oydı qáliplestiriwshi dep tanıydı. Biraq tildiń negizgi funkciyası onıń kommunikativ xızmeti ekenin aytpaydı.
Tildegi ózgerisler adamnıń ózinen ǵárezsiz dep durıs pikirde boladı da, biraq onnan nadurıs juwmaq shıǵaradı: Sonlıqtan da onı biologiyalıq organizm qatarına jetkeriw kerek deydi.
Haturalizm mektebiniń taǵı bir wákili Maks Myuller (1823-1900) anglishan tiliniń qánigesi, ózi nemec, Bul da til ilimi tábiyat iliminiń bir tarmaǵı dep túsinedi. Biraq ol tildi biologiyalıq organizm degenge qarsı boladı. Til biologiyalıq organizm emes, al oylawdıń quralı, til arqalı adam haywanattan bólinedi dep kórsetedi. Tildi adam kúndelikli turmısta qollansa ǵana ómir súredi, al qollanıwdan qaldırsa, onıń ólgeni dep túsindiredi. Myuller tildegi túrli qubılıslardı tildiń rawajlanıw tariyxı dep sanamaydı, al biologiyalıq organizmdegi sıyaqlı jay ósiw deydi.