Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi nawayí MÁmleketlik kanshilik instituti

Kólemlik qatnaslar nızamı. Gey – Lyussak nızamı

Hawa isitilganda kengayadi, sonda onıń qısıqlıǵı azayadı. Sol sebepli de ıssı hawa menen toltırılǵan hawa sharlari hawaǵa kóteriledi. Bunday ózgeriwdi o 'z tájiriybelerinde (sonday-aq, hawa sharlarida da ) sezgen Fransiyalıq ilimpazlar Gey-Lyussak (1778—1850) menen Jak Sharı (1746—1825) ıssılıqtıń gaz basımına tásirin muǵdarlıq tárepin birinshi bolıp ólshegen. Reaksiyaǵa kirisiwip atırǵan hám reaksiya nátiyjesinde payda bolıp atırǵan gazler kólemlerin ólshep, Gey-Lyussak óziniń kólemlik qatnaslar nızamın tómendegishe tariypledi:

Ximiyalıq reaksiyaǵa kirisiwshi gazlardıń kólemleri óz-ara hám reaksiya nátiyjesinde payda bolatuǵın gazlardıń kólemleri menen ápiwayı pútin sanlar qatnasında boladı.

Bir gazdıń hár túrlı temperatura hám kólemdegi úlgilerin (tek turaqlı basımda ) salıstırıp, Gey-Lyussak nızamı ushın tómendegi matematikalıq ańlatpanı qollasa boladı:

yamasa

bunda: V_1,V₂ - gazdıń túrli temperaturadaǵı kólemi; T₁,T₂ — temperaturanıń muǵdar sanları; P₁,P₂ —gazdıń túrli temperaturadaǵı basımı. Mısalı, 2 kólem vodorod 1 kólem kislorod menen joqarı temperaturada reakciyaǵa kirisgenda 2 kólem suw puwı payda boladı. Álbette, bunday reakciyada qatnasqan gazlardıń kólemleri birdey basım hám birdey temperaturada ólsheniwi kerek.Kislorod hám vodoroddıń molekulası eki atomdan ibarat bolıp, kisloroddıń bir molekulası vodorodtıń eki molekulası menen birigip bir molekula suw payda etedi, sonday eken, tómendegi reaksiya ámelge asadı:

O₂ + 2H₂=2H₂O H₂+ Cl₂ = 2HCl