Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta arnawlı bilim ministrligi Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti Qaraqalpaq filologiyası fakulteti

 
 
SOCIOLOGIYALIQ MEKTEP 

 
(Jeneva hám Parij lingvistikalıq mektepleri). 

---

 Til jámiyet penen baylanıslı, til jámiyetlik qubılıs. Mine bul pikirler ótken 
ásirdiń ekinshi yarımında-aq aytıldı. Sociologiyalıq mekteptiń bul tezisleriniń 
payda bolıwı til biliminde naturalistlik, individuallıq kóz-qaraslarǵa qarsı keliwden 
payda boldı. 
XIX ásir aqırı, XX ásir basında tildiń jámiyetlik qubılıs ekenin ashıw menen 
kóbirek francuz alımları shuǵıllandı. Sonlıqtan francuz sociologiyalıq mektebi dep 
te ataydı. Sociologiyalıq mektep degen termin 1952-jıldan baslap jumsaldı. 
Sociologiyalıq mekteptiń Franciyadaǵı kórnekli wákilleri-Pol Lafarsh 
(1842-1911), F de Cossyur(1857-1913), A.Meyn (1866-1936), J.Vandries (1875-
1960), E.Benvenist(1902-1987). 
Ferdinan de Sossyur SHveycar lingvisti ilimge úlken ózgeris kirgizgen ullı 
alım. Onı ádette sociologiyalıq mekteptiń tiykarın salıwshı dep esaplaydı. Biraq 
onıń miynetlerin solay etip sheklep taslawǵa bolmaydı. Sebebi ol lingvistikada
joq dáwirdi ashtı. Onıń baslı miyneti «Ulıwma lingvistika kursı» ózi ólgennen soń 
úsh jıldan keyin (1916-jılı baspadan shıqtı. 
Kitap onıń shákirtleri tárepinen baspaǵa tayarlandı. Bul kitap kóplegen
evropa tillerine awdarıldı. Orıs tiline 1933-jılı awdarılıp basıldı. 1976-jılı 
professor A.A.Xolodovisttiń redakciyasında «Trudı po yazıkoznaniyu» degen at
penen de Sossyur miynetleri orıs tilinde járiyalandı. F.de Sossyurdıń «Ulıwma 
lingvistika kursı»kitabı lingvistika iliminde úlken awdarıspaq jasadı. Bul kitap 
«Jalpı principler», «Sinxronlı lingvistika», «Dioxroniyalı lingvistika», 
«Geografiyalıq lingvistika», «Ritrospektivlik lingvitika máseleleri»degen 
bólimlerden turadı.Ol bir neshe jıllar Jeneve universitettinde tildiń ulıwma 
arnalǵan lekciyalar oqıǵan. Usı lekciyalardı bir neshe jıl qatarına tıńlaǵan. Onıń 
shákirtleri konspektlerin qurastırıp,ustazı ólgennen keyin kitap etip basıp 
shıǵarǵan. F. de Sossyurdıń bul miynetiniń baslı baǵdarı dep tómendegilerdi
kórsetiwge boladı: 
1) Lingvistikanı izertlew obiekti;
2) Til jámiyetlik qubılıs;
3) Til tańbalar sisteması;
4) Ishki lingvistika menen sırtqı lingvistika; 
5) Til sistema retinde; 
6) Tildiń sinxroniyalıq hám dioxroniyalıq jaqtan izertleniwi; 
Mine, bul úlken problemalardı F.de Sossyur oǵada originallıq penen 
sheshken.