Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta arnawlı bilim ministrligi Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti Qaraqalpaq filologiyası fakulteti

TILDEGI TIPOLOGIYALIQ IZERTLEW 
Salıstırmalı-tariyxıy izertlew tuwıs tillerdi izertleydi. Al hár túrli 
semyadaǵı tillerdi salıstırıp, barlıq dúnya tillerine bir topar tillerdi salıstırıp, olardıń 
bárine ortaq sıpatlardı tabıw tipologiyalıq izertlewge tiyisli boladı. Hemec Fridrik 
SHlegel («Til jáne indeyeclerdiń danalıǵı») flektiv, aglyutinativ dúnya tillerin 
ekige bóledi. Biraq barlıq tillerdi qamtımaǵanlıqtan inisi Avgus SHlegel 
amorflıq tiller degendi qostı («Ádebiyatta provansal tili tuwralı maqala» 1918-
jıl). 
 XIX ÁSIR LINGVISTIKASINDAǴI AǴIMLAR 
Haturalistlik, psixologiyalıq jas grammatistlik aǵımlarmektepler bolıp 
qáliplesti. 
 
Haturalistlik yamasa biologiyalıq mektep 
Haturalizmniń kórnekli wákili nemec ilimpazı Avgus SHleyxer (1821-
1869) boldı. Baslı miynetleri: «Lingvistikalıq salıstırmalı izertlew», «Hemec tili», 
«Darvin teoriyası hám til bilimi» Onıń pikrinshe tilde biologiyalıq qubılıs, 
tuwıladı, rawajlanadı, óledi. Sonlıqtan tildi izertlewde tábiyat nızamlarına súyeniw 
kerek deydi. Ol tildiń negizgi funkciyasın oydı qáliplestiriwshi dep tanıydı. Biraq 
tildiń negizgi funkciyası onıń kommunikativ xızmeti ekenin aytpaydı. 
Tildegi ózgerisler adamnıń ózinen ǵárezsiz dep durıs pikirde boladı da, 
biraq onnan nadurıs juwmaq shıǵaradı: Sonlıqtan da onı biologiyalıq organizm 
qatarına jetkeriw kerek deydi. 
Haturalizm mektebiniń taǵı bir wákili Maks Myuller (1823-1900) 
anglishan tiliniń qánigesi, ózi nemec, Bul da til ilimi tábiyat iliminiń bir tarmaǵı 
dep túsinedi. Biraq ol tildi biologiyalıq organizm degenge qarsı boladı. Til 
biologiyalıq organizm emes, al oylawdıń quralı, til arqalı adam haywanattan 
bólinedi dep kórsetedi. Tildi adam kúndelikli turmısta qollansa ǵana ómir súredi, 
al qollanıwdan qaldırsa, onıń ólgeni dep túsindiredi. Myuller tildegi túrli
qubılıslardı tildiń rawajlanıw tariyxı dep sanamaydı, al biologiyalıq organizmdegi 
sıyaqlı jay ósiw deydi.