Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta arnawlı bilim ministrligi Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti Qaraqalpaq filologiyası fakulteti

 
 
 
6 XX ÁSIR LINGVISTIKASI 
Bul dáwirde qáliplesken baslı lingvistikalıq mektepler «»Sózler menen 
zatlar», «Estetizm», «Sociologizm». Bul mektep wákilleri jas grammatizm 
mektebin sınǵa aldı. «Sózler menen zatlar». Bul mektep wákilleri birinshi ret jas
grammatizmnen qol úzip, bólinip shıqtı onıń kórnekli wákilleri: R.Meripsher 
(1859-1931) G.SHuxradt (1842-1927). Olar «Sózler menen zatlar» degen jurnal 
shıǵardı. Olar sóz zattı bildiredi. zat dáslepki ol ǵárezsiz, ózi ushın jasaydı, al sóz 
zattan keyingi, ol zatqa ǵárezli, onıń ómiri zatqa baylanıslı, zat joq bolsa sóz de 
joyıladı, tildegi hár bir sózdiń óziniń tariyxı bar, onı tek lingvistikalıq tallaw 
arqalı ǵana emes, al zatlar tariyxı arqalı da izertlewge boladı. Zatlar tariyxxı
menen sózler tariyxı qatara júredi, olar ortasında názik hám quramalı qarım-
qatnas boladı. Til biliminiń wazıypası sonı ashıw. Bul mektep wákilleri 
sózlerdiń tariyxın sol sózlerge at bolıp turǵan zatlar tariyxına baylanıstıra otırıp 
izertlep kóp tabıslarǵa eristi. 
Estetizm
. Estetizm yamasa estetikalıq lingvistika jas grammatizmge
qarsılıqtan payda bolı. Bunıń kórnekli wákili Myunxen universiteniniń professorı
Karl Fossler boldı (1872-1949).Onıń baslı miynetleri: «Til bilimindegi 
pozetivizm hám idealizm» (1904), «Til dóretiwshilik hám rawajlanıw» (1906) 
K.Fossler tildi estetikalıq dórendi, til bilimin estetikalıq ilim dep qaraydı. Bul 
mektep wákilleri til bilimin estetikaǵa stilistika arqalı jatqızadı. Stilistika-
estetikanıń bir tarawı, til bilimi estetikanıń bólinbeytuǵın bir bólshegi dep 
qaraladı. 
Estetistler individualizm menen de adıralmas dárejede baylanısadı. geyde
onı estetikalıq individualizm dep te ataydı. Olar tildiń jámiyetlik mánisin 
eskertpeydi. Onı jeke adamnıń ruwxıy tabısı dep esaplaydı. Olar qansha 
individum bolsa, sonsha stil (til) bir dep esaplaydı. K.Foksler «Eger adamlar tillik 
nızamnıń tillik materiallardıń birdeyliginen (ulıwmalıǵınan) emes, al tillik 
qábillettiń ulıwmalıǵınan, ortaqlıǵınan boladı. Tildiń payda bolıwı, rawajlanıwı 
sóylew qábiletiniń ulıwmalıǵına baylanıslı, sonlıqtan da hár túrli tilde
sóylewshiler belgili waqıttan keyin bir birin túsine aladı» dep jazadı. 
Heolingvizm
. Bul mekteptiń kórnekli wákilleri: Matteo Baroli (1873-
1946), Djuliano Bonfant, Djuliano Bartoni (1878-1846), V.Pizani hám t.b. 
Bulardıń kóp pikirleri estetizm mektebine júdá jaqın keledi.