Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilim ministirligi

Sintaksislik parallelizm. Salıstırıw maqsetinde qońsılas qatar turǵan gáplerdiń, konstruksiyalardıń sintaksislik jaqtan uqsas bolıp qurılıwına parallelizm delinedi. Mısalı: Ózin Berdaq sezer, ózin xan sezer,
Ekseń nár bolayın men baǵıń ushın
Tutsań shat bolayın sharbaǵıń ushın (I.Yusupov).
Birqıylı quralǵan gápler kórkem tildiń tásirsheńligin bayıtıw menen birge, mánini kúsheytiwge hám pikirdiń tolıq sáwleleniwine, súwretlenip atırǵan obyekt penen baylanıslı maǵlıwmatlar fondınıń keńeyip barıwına xızmet etedi.
Ritorikalıq soraw gápler de kórkem teksttiń emocional-ekspressivligin támiyinlewshi stillik qurallardan esaplanadı. Tastıyıqlaw hám biykarlaw mazmunına iye bolǵan, tıńlawshıdan juwap talap etpeytuǵın gápler ritorikalıq soraw gápler delinedi. Kóbinese, ritorikalıq soraw gápler quramında aqırı, solay ma hám t.b. sózler qollanıladı. Olar kórkem tekske kóterińkilik baǵıshlaydı hám kúshli emociya menen bildiriliwi ushın xızmet etedi. Bunday gáp formaları qaharmannıń quwanıshı, tańlanıwı, gúmanlanıwı, ǵázep t.b. sezimlerin bildiriwde júdá qolay keledi.
Inversiya dep, gápke ayrıqsha kórkemlik beriw maqsetinde, gáp aǵzalarınıń orın tártibiniń almasıp qollanıwına aytıladı. Kórkem tekstte qaharmanlar sóylewin janlı sóylewge jaqınlastırıwda, olardıń tilin individuallastırıwda usı usıldan paydalanıladı: Arzım bar, taqsır xanımız,-dedi Qulshı múlayım dawıs penen. Mańlayı jerge tóselgen gilemge tiydi (K.Karimov «Aǵa biy»).
Poeziyada bolsa anıqlılıqtı, ırǵaqtı hám tásirsheńlikti támiyinlewshi tiykarǵı qural sıpatında kóp isletiledi. Mısalı:
Aǵash kórki bolar gúl hám japıraq
Adam kórki – ráwishi perzent, baǵ.
Yalǵanshıda óter boldıń sınıp saq,
Dúnyanıń gúli hám kórki analar (Ájiniyaz «Analar»).
Ellipsis tawıp qoyıwǵa bolatuǵın bir gáp aǵzasınıń gápte túsirilip aytılıwı hám soǵan baylanıslı hárekettiń, jedelliktiń kúsheytilip kórsetiliwi. Ellipsisti maqallarda kóp ushıratamız. Sózlerdiń túsiriliwiniń nátiyjesinde maqaldıń tábiyatına tán ıqshamlıq hám anıqlılıq júzege keledi. Kópti jamanlaǵan kómiwsiz qaladı (adam). Mal shaxınan, adam tilinen. Dos jılatıp, dushpan kúldirip aytadı hám t.b
Gradaciya (latınsha kem-kemnen kóteriliw) – gápte birgelikili aǵzalardıń mánilik jaqtan kem-kemnen kúsheytilip (yamasa páseytilip) beriliwi. Kórkem ádebiyatta halattı, tuyǵı-sezimlerdi tolıq sáwlelendiriwde gradaciya usılınan paydalanıladı. Gradaciyanıń bir neshe túrleri bar. Mánisine qaray – kúsheytiliwshi gradaciya hám páseyiwshi gradaciya, bildiriliwine qaray – leksikalıq gradaciya hám sintaksislik gradaciya.
Hátte jan qońsısı kórmeydi onı,
Háptede, ayında, bazda jılında.
Mereke meylislerge tiymeydi qolı,
Onıń menmenligi joqdur shınında (K.Raxmanov «Kórinbeytuǵın adam»)
Keltirilgen mısalda dáslep jeke sıpatlar keyin basqalardıń oǵan múnásibetleri kúsheyttirilip berilgen.
Antiteza (grekshe qarama-qarsı qoyıw) sóylewdiń ótkirligin arttırıw maqsetinde bir frazada qarama-qarsı kontrast túsiniklerdiń qollanılıwı. Waqıya-hádiyselerde qarama-qarsılıqtı ashıw ushın tiykarınan, qarama-qarsı mánili sózlerden, qarsılas dánekerlerden paydalanıladı. Mısalı: Yoq edim, bar boldım, kamalǵa keldim. (Ájiniyaz «Bozataw»)
Bul qosıqtaǵı «yoq», «bar» sózleri antiteza bolıp tur.
Ádebiy shıǵarmalardaǵı tildiń kórkemlew quralların analiz etiw arqalı jazıwshınıń sóz tańlaw sheberligin tereńnen ańlaymız.