|
Kurs ishining o‘rganilganlik darajasi. Shu kungacha yurtimizda arablar tomonidan yozilgan arab adabiyotiga mansub kitoblarini qiyosiy tahlili amalga oshirilmagan.
Kurs ishining maqsadi. Kurs ishidan maqsad - arab davlatlarida arab bo‘lmaganlarga arab adabiyotini o‘qitish bo‘yicha chiqarilgan silsilalarni qiyosiy tahlil qilish.
Kurs ishining vazifalari:
davlat ta’lim standarti asosida arab adabiyotini o‘rganish bo‘yicha darslik va o‘quv qo‘llanmalarni aniqlash;
arab tili va arab adabiyotini o‘rganish bo‘ticha silsila kitoblarning beshta kompetensiyani qay darajada qamrab olganini aniqlash va tahlil qilish;
arab davlatlarida arab bo‘lmaganlarga arab tili va arab adabiyotini o‘qitish bo‘yicha chiqarilgan silsilalarni standartlariga qanchalik mos kelishini aniqlash;
Kurs ishining obyektini arab adabiyotini bo‘yicha yarailgan darslik va o‘quv qo‘llanmalar tashkil etadi.
Kurs ishining tuzilish tarkibi. Mazkur kurs ishi kirish, ikkita bob va uning tarkibiga kiruvchi 4 bo‘lim, umumiy xulosa hamda foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan tarkib topgan.
I BOB. XIX VA XX ASR ARAB MAMLAKATLARI ADABIYOTI RIVOJI.
XIX asr arab mamlakatlari adabiyoti rivoji.
Arab adabiyoti (Arab,الأدب العربي ) Al-Adab al-Arabiy, bu nasrda ham, she'rda ham arab tilida so'zlashuvchilar (ona tili bo'lishi shart emas) tomonidan yozilgan yozuv. U odatda arab alifbosida yozilgan asarlarni o'z ichiga olmaydi, lekin fors adabiyoti va urdu adabiyoti kabi arab tilida yozilmagan. Adabiyotda ishlatiladigan arabcha so'z adab "kimnidir ovqatga taklif qilish" degan ma'noni anglatuvchi so'zdan kelib chiqqan va xushmuomalalik, madaniyat va boylikni bildiradi.
XX asrgacha arab adabiyotining katta qismi she'riyat shaklida, hatto bu davrdagi nasr yo she'r parchalari bilan to'ldirilgan, yoki saj yoki qofiyali nasr. She'riyatning mavzusi baland maqtovli madhiyalardan tortib, achchiq shaxsiy hujumlargacha, diniy va mistik g'oyalardan tortib, jinsiy aloqa va vino haqidagi she'rlargacha. Butun adabiyotda qo'llaniladigan she'riyatning muhim xususiyati shundaki, u quloqqa yoqishi kerak edi. She'riyat va nasrning ko'p qismi baland ovozda aytiladigan dizayn bilan yozilgan va barcha yozuvlarni iloji boricha ravon qilishiga katta e'tibor berilgan. Haqiqatdan ham saj dastlab kaptarning chayqalishini bildirgan.
IX asr oxirida Bag'dodiy kitob sotuvchisi Ibn al-Nadim arab adabiyotini o'rganishda muhim ishni tuzgan. Kitob al-Fixrist Bag'dodda sotilishi mumkin bo'lgan barcha kitoblarning katalogi bo'lib, u o'sha davrdagi adabiyotning holati haqida ajoyib tasavvur beradi.
Abbosiylar davrida adabiyotning eng keng tarqalgan turlaridan biri bu kompilyatsiya edi. Bular bitta mavzu bo'yicha faktlar, g'oyalar, ibratli hikoyalar va she'rlar to'plami bo'lib, uy va bog ', ayollar, darvozabonlar, ko'rlar, hasad, hayvonlar va baxillik kabi turli mavzularni qamrab oladi. Bu oxirgi uchta kompilyatsiya shaklning tan olingan ustasi al-Johiz tomonidan yozilgan. Bu to'plamlar hamma uchun muhim edi nadim, hukmdor yoki zodagonning hamrohi, uning roli ko'pincha hukmdorni ko'ngil ochish yoki maslahat berish uchun hikoyalar va ma'lumotlar bilan tartibga solishdan iborat edi.
To'plam bilan chambarchas bog'liq bo'lgan ish turi - bu Qutayba kabi yozuvchilar odob -axloq qoidalari, qanday hukmronlik qilish, byurokrat bo'lish va hatto qanday yozishni o'rgatadigan qo'llanma edi. Ibn Qutayba, shuningdek, Injil hikoyalari, arab xalq ertaklari va boshqa tarixiy voqealarni jamlagan arablarning ilk tarixlaridan birini yozgan.
O'rta asrlarda Yaqin Sharqda arab kundaliklari birinchi bo'lib X asrdan oldin yozila boshlagan bo'lsa-da, hozirgi kundalikka juda o'xshash bo'lgan o'rta asrlar kundaligi XI asrda Ibn Banna yozgan. Uning kundaligi sana bo'yicha tuzilgan eng erta edi.tarix arab tilida), hozirgi kundaliklarga juda o'xshaydi.
Arab dunyosida katta farq bor edi al-fusha (sifatli til) va al-ammiya (oddiy xalq tili). Bu borada ko'p yozuvchilar asar yozishmaydi al-ammiya yoki umumiy til bo'lsa, adabiyot nafaqat o'yin-kulgidan ko'ra, takomillashtirilishi, tarbiyaviy va maqsadli bo'lishi kerakligi sezildi. Bu uning umumiy rolini to'xtatmadi hakawati yoki hikoyachi, u ko'proq o'quv asarlarining qiziqarli qismlarini yoki ko'p hollarda yozilmagan ko'plab arab ertaklari yoki xalq ertaklarini qayta hikoya qiladi. Shunga qaramay, ba'zi dastlabki romanlarni, jumladan, birinchi falsafiy romanlarni arab mualliflari yozgan.
XIX asrda arab adabiyotida arab madaniyati bilan birga qayta tiklanish yuz berdi va u arab tilida shunday nomlanadi. al-Nahda yoki Uyg'onish. Arab tilida bu yozuvning qayta tiklanishi, asosan, XX asrga qadar, Misr bilan chegaralanib, mintaqaning boshqa mamlakatlariga tarqaldi. Bu Uyg'onish davri nafaqat arab dunyosida, balki undan tashqarida ham arab asarlarini Evropa tillariga tarjima qilishda katta qiziqish uyg'otdi. Garchi arab tili qo'llanilishi qayta tiklangan bo'lsa -da, avvalgi adabiyotning juda bezakli va murakkab bo'lishiga xizmat qilgan ko'plab troplar yo'q qilindi. Qisqa hikoya va romanning g'arbiy shakllari an'anaviy arab shakllariga qaraganda afzalroq edi.
Xuddi VIII asrda qadimgi yunon va boshqa adabiyotlarni tarjima qilish harakati arab adabiyotini jonlantirishga yordam berganida, boshqa tarjima harakati arabcha uchun yangi g'oyalar va materiallarni taklif qiladi.
XIX va XX asr oralig‘i Arab ya’ni Jazoir, Tunis, Marokash davlatlari adabiyotida asrlar davomida rivojlanib, yashab kelayotgan adabiy an’analar, xalq og‘zaki ijodiyoti me’yorlaridan yangi, zamon adabiyotiga o‘tishning boshlanayotganini ko‘rsatadi. Bu vaziyat mazkur mamlakatlarning bir-birlaridan ajralganligini yo‘qotish va ularning bir-birlari bilan birlashishi natijasida sodir bo‘ldi.
Zamonaviy Arab adabiyoti sakrash yo‘li bilan rivojlandi: adabiyot bir tekisda harakat qilmasdan o‘zining qoloqligini yo‘qotishga, ilg‘or g‘oyalar va estetik tajribalarni aniqlashga harakat qildi.
Mustamlakachi davlatlarni madaniyat masalalariga e’tiborini 2 ta tendensiyaga bo‘lish mumkin:
Assimilyatsiya, ya’ni aralashtirish siyosati. Bu siyosatni fransuz va portugal mustamlakachilari olib borgan.
Mahalliy madaniyatni mustamlakachilarning maqsadlariga moslashtirish siyosati. Bu siyosatni inglizlar va belgiyaliklar olib borgan.
Assimilyatsiya madaniyati shundan iborat ediki, mustamlaka davlatida birinchi navbatda o‘z tillarini joriy etish va milliy ona tilining mavqeini yo‘qotish bo‘lgan. Arab davlatlarida ‘yevropalashgan qatlamni’ yaratish orqali mahalliy aholi orasida mustamlakachilikni muxofaza qiluvchilarni yaratishga harakat qildilar.
Arab davlatlari mustaqillikka erishganidan so‘ng “arablashtirish” siyosatini olib bordi, lekin shu bilan bir qatorda inglizzabon adabiyotning rivoji zamonaviy milliy adabiyotning muhim bo‘lagi sifatida saqlanishi zarurat bo‘lib qoldi.
Mazkur davlatdagi yozuvchilar fransuz tili orqali jamiyatning talablariga javob beruvchi badiiy tasvir vositalarni qo‘llashga erishdilar.
Arab adabiyotida zamonaviy adabiyotning yaratilishi jamiyatning ongining o‘sishi bilan bog‘liq edi. Yozuvchilar yevropa tilini milliy birlashish, ya’ni xar xil etnik guruxlarning jipslashtirish vositasi sifatida tan olishgan edi. Chunki bu narsa davlatning iqtisodiy, siyosiy va boshqa ehtiyojlarini amalga oshirish uchun zarur edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
