«Ўзбекистон темир йўллари» акционерлик жамияти тошкент темир йўл муҳандислари институти «Темир йўл транспортида автоматика ва телемеханика» кафедраси «автоматика ва телемеханика тизимларининг ишончлиги ва харакат хавфсизлиги»

1-Маъруза

• 1-Маъруза
• Асосий тушунчалар ва ишончлилик назариясининг тавсифи
• Режа:
• 1. Ишлаш қобилияти.
• 2. Объект бузилиши.
• 3. Ишончлилик.
• Ишлаш қобилияти – бу меъёрий техник ҳужжатлар талабини қондириб, берилган функцияни бажариш имконияти бўлган объект ҳолатидир. Ишлаш қобилияти – бир қанча вақт моментида объект ҳолатининг тавсифидир.
• Объект бузилиши – бу объект тўлиқ ёки қисман ишлаш қобилиятини йўқотадиган ҳодисадир. Тўлиқ ишлаш қоибилияти йўқолганда, қисман бузилиш содир бўлади. Бузилишлар кутилмаган ва доимий бўлиши мумкин. Кутилмаган бузилишларга доимий кўрилаётган хавфсизлик чоралари тўсқинлик қила олмаслиги мумкин. Доимий бузилишлар доимий равишдаги латларнинг йиғилиши, асосан материал эскириши натижасида юзага келади.
• Бузилишлар қисқа вақтда йўқолиши мумкин. Бу ҳолни вақтинча ишдан чиқиш дейилади. Вақтинча ишдан чиқишнинг асосий хусусияти ишлаш қобилияти тиклангач, аппаратни таъмирлаш талаб этилмайди.
• АБТда бузилишлар аппаратли ва дастурли бузилишларга бўлинади. Аппаратурали бузилиш деб, қурилма ишлаш қобилиятини йўқотган ва уни тиклаш учун аппаратни таъмирлаш ёки бузилган қурилмани алмаштириш талаб қилинган ҳодисага айтилади. Дастурли бузилиш деб, дастур номукаммаллиги натижасида аппарат ишлаш қобилиятини йўқотадиган ҳодисага айтилади.
• Ишончлилик – бу ташиш, сақлаш, таъмирлаш, техник хизмат кўрсатиш, қўллаш шартлари ва берилган тартибда талаб қилинган функциянинг бажариш қобилиятини ифодаловчи барча параметрлар қийматининг ўрнатилган чегарадаги вақтда объектнинг сақлаш хусусиятидир.
• Бузилмаслик –бу бир қанча вақт ёки бир қанча иш давомида объектнинг ишлаш қобилиятини узлуксиз сақлаш хусусиятидир.
• Таъмирга муҳтожлик – таъмирлаш ёки бузилган элементлар мажмуини алмаштириш йўли билан объектнинг ишлаш қобилиятини тиклаш, бузилишларни аниқлаш, объектни огоҳлантиришларга мослашиш хусусиятидир.

Давомийлик – бу чегарар ҳолати, яъни таъмирга йўналтириш ёки иш жараёнида олиб ташлаш ҳолати бошлангунича объект ишлаш қобилиятини сақлаш хусусиятидир.

• Давомийлик – бу чегарар ҳолати, яъни таъмирга йўналтириш ёки иш жараёнида олиб ташлаш ҳолати бошлангунича объект ишлаш қобилиятини сақлаш хусусиятидир.
• Сақланиш – бу объектни сақлаш ва ташиш давомида ишлаш қобилиятини сақлаш хусусиятидир.
• Ҳаётилик – бу ташишни меъёрий шартларида чора кўрилмаган нохуш таъсирларда объект ишлаш қобилиятини сақлаш хусусиятидир.
• Мавзу бўйича саволлар?
• 1. Ишлаш қобилияти ва объект бузилиши ўртасидаги боғлиқликни тушунтиринг.
• 2. Аппаратурали бузилишнинг дастурли бузилишдан фарқи изоҳланг.
• 3. Таъмирга муҳтожлик фақат бузилишда юзага келадими?
• Асосий тушунчалар:
• Ишлаш қобилияти, объект бузилиши, ишончлилик, бузилмаслик, таъмирга муҳтожлик, давомийлик, сақланиш, ҳаётилик.
• Фойдалниладиган адабиётлар:
• Ворлоу Р., Прошан Ф. «Статическая теория надёжности и испўтания на безопасность». М.: Наука, 1984.
• Ястребенский М.А., Соляник Б.Л. «Надёжность промежуточнўх автоматических систем в условиях эксплуатации». М.: Энергия, 1978.
• А.С. Переборов и др. «Теоритические основў железнодорой автоматики и телемеханики». М. Транспорт, 1984.
• Н..Я. Меньшеков, А.И. Королев «Надёжность железнодорожной автоматики и телемеханики». М.: Транспорт,1976.