Ўзбекистон тарихи хрестоматия

Замичатош ёдгорлиги. 
Самарқанд шаҳридан жануб томон 40 км 
масофада Севасой ён қайири Катта харсангтош ўнгирида жойлашган 
(Самарқанд-Китоб автомагистрал йўлидан 4 км). Харсангтош жанубий қисми 
ҳисобланувчи бу ўнгир ич томонига 4 м, кенглиги эса 10 м ҳажмга эга. Макон 
1989 йили ЎзР ФА Археология институти палеолит отряди ходимлари 
томонидан очилган. Маконда ҳаммаси бўлиб 30 м
2
майдон сатҳи ўрганилиб, 2 та 
маданий қатлам (40-60 смқалинликда бўлган) аниқланиб, 1-маданий қатламдан 
ўчоқ қолдиғи, 40 донадан ортиқ (чақмоқтош, халцедон, кварцит каби 
материаллардан тайёрланган) тош буюмлар,кўплаб ҳайвон суяги қолдиғи 
топилган. 2-маданий қатламдан нисбатан камроқ – 21 дона тош буюм топилган 
бўлса-да, лекин суякдан ясалган бир нечта қурол учратилгани аҳамиятлидир. 
Макон ўз тош индустриясининг микролитли хусусияти билан Сазағон 
маданиятига тааллуқли ҳисобланади. 
Оҳалик (Оғалиқ) ёдгорлиги. 
Самарқанд шаҳридан жануб томон 18 км 
масофада Қоратепа тоғ массиви шимолий ён бағри Оҳаликсойнинг ўнг ён 
қайирида жойлашган. Маҳаллий аҳоли “подшо тоши” деб атайдиган харсангтош 
ўнгирида жойлашган. Макон 1986 йили ЎзР ФА Археология институти 
палеолит отряди ходимлари томонидан очилган. Ҳаммаси бўлиб 18 м
2
майдон 
сатҳи ўрганилиб, 2 та маданий қатлам аниқланди. Маданий қатламлар оралиғи 
50-60 смбўлиб, 2-маданий қатламдан ўчоқ қолдиғи топилган. Иккала қатламдан 
ҳам топилган археологик ашёвий далиллар –тош буюмлар (486 дона), сопол 
буюм парчалари, суякдан ясалган қуроллар ўз типологияси бўйича Сазағон 
неолит жамоалари моддий маданиятига хосдир. Бу иккала ёдгорлик ҳам ўз 
моддий маданияти жиҳатидан Сазағон маданиятига мансубдир. 
Сазағон-1 ёдгорлиги. 
Самарқанд шаҳридан 27 км жанубдаги Сазағон 
қишлоғи юқори қисми, Сазағонсой ён қайирида жойлашган (Самарқанд 
вилояти, Нуробод тумани). Маконни 1967-1968 йилларда Д.Н.Лев ўрганган. 
1969 йилдан эътиборан бу ердаги тадқиқотларни М.Ж.Жўрақулов давом 
эттирган. Тадқиқот жараёнида ёдгорликлар маданий қатлами қисман 
бузилганлиги аниқланган. Ҳаммаси бўлиб 2,5 мингдан ортиқ археологик ашёвий 
далиллар тўпланган. Макон тош индустрияси ўзининг бир қатор хусусияти 
билан Ўрта Осиё тоғ мезолит-неолит маданиятлари жумласига кириши, тош 
қуролларнинг ясалиш услубларида Самарқанд сўнгги палеолит макони 
анъаналари сақланиб қолганлиги ҳам тадқиқотлардан маълум бўлди.