Ўзбекистон тарихи хрестоматия

Қуйи Зарафшон воҳаси
. Мавжуд учта (шимолий, ўрта, жанубий) 
қадимий ўзанда топилган ибтидоий маконларнинг аксариятида маданий қатлам 
сақланмаган. Фақат Учаши-131 (Дарёсой), Дорбазақир-1, Дорбазақир-2 
(Мохандарё-Хўжайли) 
каби 
маконларда 
маданий 
қатламнинг 
яхши 
сақланганлиги бу воҳа неолит даври моддий маданиятини ёритиш имконини 
берди. 
Учаши-131
. Қуйи Зарафшоннинг шимолий ўзани таркибий қисми 
бўлган Дарёсойнинг юқори оқимида жойлашган, 1968 йили А.В.Виноградов 
томонидан очилган. Макондан 13000 дан ортиқ тош буюм топилган. Ўрта Осиё 
бўйича энг қадимги (илк неолит) ҳисобланувчи жойтун сополига ўхшаш сопол 
буюм парчаларининг топилиши воҳа моддий маданиятини аниқлашда муҳим 
бўлди. Шунингдек, тадқиқот жараёнида ўз жиҳатларига кўра Толстов, Лавлакан-
26, Дорбазақир-1 уй-жойларига жуда ўхшаш 3 та уй-жой қолдиғи ўрганилган. 
Дорбазақир-1
. Жанубий (Мохандарё-Хўжайли) ўзаннинг Катта Тузкон 
кўли шимоли-ғарбий соҳилида жойлашган. Я.Ғ.Ғуломов бошлиқ Моҳандарё 
отряди томонидан 1950 йилларда ўрганилган. Макон 3 маданий қатламли бўлиб, 
улардан 4670 дона тош буюм, 946 та сопол буюм парчаси, шунингдек, кўплаб 
ҳайвон, парранда, балиқ суяк қолдиқлари ҳамда тош ва чиғаноқлардан ясалган 
тақинчоқлар топилган. 3-маданий қатламдан тўғри бурчакли шаклда, майдони 
80 м
2
бўлган синчли, қалама уй-жой қолдиғи топилган
2
. Учала маданий қатлам 
ҳам бир даврга тааллуқли
1
. 
Дорбазақир-2
. Бу макон ҳам Дорбазақир-1 маконига яқин жойлашган 
бир маданий қатламли ёдгорлик бўлиб, маконда 208 м
2
майдон тадқиқ этилиб, 
584 дона тош буюм, 335 дона сопол буюм парчалари топилган. Бу ашёвий 
далиллар воҳа неолит даври моддий маданиятини ўрганишда муҳим манбадир. 
Чорбақти воҳаси ёдгорликлари 
(Чорбақти-15А, 29, 33А, 35, 45, 47, 51, 
55 ва бошқ.).Чорбақти воҳаси Дарёсой ва Мохандарё оралиғида жойлашган 
Зарафшон қадимий ўзани бўлиб, 1978 йилги комплекс тадқиқотлар асосида 
аниқланган. 1984 йили 60 дан ортиқ мезолит-неолит даври маконлари топилиб, 
1
Гулямов, Аскаров, Исламов.

---

43 
тадқиқ этилган. Ёдгорликларнинг асосий қисми неолит даврига мансуб бўлиб, 
маданий қатламлари сақланмаган, жойланиши эса майда кўллар (чўкмалар) 
қирғоқлари билан боғлиқ экан. Бу маконлар ўз моддий маданиятлари билан 
Калтаминор жамоаларига тааллуқли эканлиги тадқиқотлардан маълум бўлди
1
.