Ўзбекистон тарихи хрестоматия

/2371(1163)/16а/
Хан элчиларини 
ўлдириб, ғарбга бориб, Кангқияда паноҳ топди.[Ян] Шигунинг айтишича, бу 
иш ўзини ҳимоя қилиш мақсадида қилинган. Шу воқеадан кейин ваколатчи 
(духу) Ган Яншоу (Gan Yanshou 
甘延夀
), фушяовэй (fushiajwei 
副校尉
– 
ўринбосар черикчи) Чен Тонг (
陳湯
)лар Ғарбий заминдаги мамлакатлар 
қўшинлари ва шяовэй (shiaowei
校尉
– чирикчибег)ларни сафарбар қилиб, 
Кангқияга юриш қилди. [Ушбу мамлакатга] етиб келган қўшин Чжичжи-
танйи (Zhizhi shanyü – Қутиуш тангриқут)ниўлдирди. Бу ҳақда Ган Яншоу ва 
Чен Тонг тазкирасида айтиб ўтилди. [873-874 б.] Ушбу воқеа Юанди (
元帝
– 
мил. ав. 48 - мил. 31) ҳокимиятининг Жянчжао (
建昭
) даври 3-йилида (мил. 
ав. 38 – 34) содир бўлган.
Хан [сулоласининг императори] Чэнг-ди (
成帝
– мил. ав. 32 – 7)
2
даврида 
Кангқия [хони] ўз ўғлини Хан [сулоласи]га гаровга юборди ва совға 
жўнатди
3
. Аммо [у ўз салтанатининг Хан давлатидан] узоқда 
жойлашганлигини ҳисобга олиб, [Хан императорига нисбатан] такаббурлик 
қилди, бошқа давлатлар [ҳукмдорлари] каби иш тутмади. Ваколатчи (духу) 
Гуо Шун (Guo Shun 
郭舜
) бир неча марта императорга ёзма равишда 
мурожаат қилиб, айтди:
«Ўз вақтида ҳунларнинг қудратли бўлиб кетиши Асуэн (Усун) ва Кангқия 
(Кангжюй)нинг улар назоратига ўтиши билан боғлиқ бўлмаган. [Ҳунлар] Хан 
[сулоласи]га итоат қилганида ҳам улар мазкур икки давлатдан айрилиб 
қолгани йўқ. Гарчи Хан [сулоласи] уларнинг [Асуэн ва Кангкияларнинг] 
гаров учун юборган [одамларини] қабул қилган бўлса-да, [Ҳун, Усуан, 
Кангқия каби] бу уч давлат билан ўртасидаги ўзаро элчилар алмашиш, бир-
бирига совға юбориш алоқалари давом этди, аммо орада ишонч пайдо 
бўлмади. [Бу давлатларнинг] бизга бўлган босими сақланиб қолди, [улар] 
бизга итоат қилишдан бош тортди, фурсат топилиши биланоқ [биздан] 
узоқлашди. Ҳозирги аҳволдан келиб чиққанда, усуанлар билан [бизнинг 
мамлакатимиз] ўртасида ўрнатилган қудачилик муносабати ижобий натижа 
бермади, аксинча, Хитойга (Чжунггуо) бирмунча оворагарчилик келтирди. 
Асуэн (Усуан) олдинроқ биз билан қудалик муносабати ўрнатган бўлса-да, 
ҳозир [ушбу давлат] ҳунлар билан /2371(1163)/16б/ бирга итоат қилиш нияти 
бор, улардан узоқлашмади. Кангқия [давлати] эса такаббурлик ва 
ҳийлагарлик қилиб [Хан сулоласи]нинг элчилари олдида тиз чўкмайди.
[Ян] 
Шигунинг айтишича, бу [ҳаракатлар] камтарлик қилмаслик белгисидир. 
ваколатчи (духу)нинг элчилари мазкур давлатларга борганида, уларни А
суэн 
(Усун) ва бошқа мамлакатлар элчиларидан ҳам пастроқ жойга ўтқизди, 
[маҳаллий] ҳукмдор ва зодагонлари овқатланиб бўлгандан кейин духунинг 
1
Қутиуш тангриқут (Чжичжи шанюй/Zhizhi-tanyi
郅支单于
– мил. ав. 56-36 ҳукмронлик қилган ҳунлар 
ҳукмдори), Қўғшар тангриқутнинг акаси тахминан мил. ав. 50 йиллари Хан сулоласига ўз ўғлини гаровга 
юбориб, Хитой билан битим тузган (Бан Гу. Ханнома. Б. 578-581). 
2
Чэнг-ди (Cheng-di) – мил. ав. 32-7 йилларда ҳукмронлик қилган Шарқий Хан сулоласи императори.
3
Бу амалиёт билан Кангкия давлати Хитой билан тинчлик муносабатини ўрнатиш ва савдо алоқалар қилиш 
нияти борлигини билдирмоқчи бўлган. Бироқ Хан сулоласи буни “итоаткорлик белгиси” деб қабул қилган.

---

317 
(ваколатчи) элчилари олдига таом тортилади. Бунинг билан [Кангкия] бошқа 
давлатлар олдида ўзини кўрсатмоқчи бўлади. [Ян] Шигунинг айтишича, бу 
Хан элчиларини менсимасликни билдиради.Аҳвол шундай давом этар экан, 
унда [Кангқия хони] нега ўғилларини [бизнинг давлатимизга] гаровга 
юборади. [Билишимизча] уларнинг бундай қилиши савдо орқали фойда 
олишни мақсад қилиб олган ҳийласидир. Ҳунлар [давлати] барча ёввойи 
эллар ичида каттасидир.