Ўзбекистон ресубликаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

3 – Расм. Фаолият - қайтма алоқа жараёни

Агар аниқроқ кўриб чиқадиган бўлсак, бу модел тўлиқ эмас. Фаолият мақсад ва аҳамияти бор ҳаракат орқали намоён бўлади. Ҳаракатнинг бажарилиши ва тўғриланиши шароит ва эҳтиёжларни ўзгартиради ёки таъсир кўрсатади.

4-расмда қайтма алоқанинг танланган бир неча тури кўрсатилган.



4- Расм.Фаолият ва ҳаракат - қайтма алоқа жараёни сифатида
4-расмда ҳам барча қизиқарли хусусиятлар ва мулоқотлар тўлиқ кўрсатилмаган.
1. Қайтма алоқа тизими динамикаси диссипатив бўлади.
4-расмда кўрсатилган қайтма алоқа кўп энергияни талаб қилади.
Бундай турдаги тебранишли тизимда кутилмаган ўзгаришларга олиб келиши ёки шахснинг шаклланишига қаратилган ҳолда тартиб ҳосил бўлишига олиб келади. Бундай тахминлар чегараланган.
2.Қайтма алоқани орқага қайтариб бўлмаслик (ҳаракат йўналишини ўзгартириш эмас).
Бу хусусият ўз ўзидан тривиал ҳисобланади, чунки фаолият вақт функцияси, вақтни эса орқага қайтариб бўлмайди.
3.Гиперцикл теорияси жараённинг таърифлаш воситаси.
Эйген /17/ молекулаларнинг ўз – ўзини ташкил қилишни таърифловчи воситасини ишлаб чиқди. Бу гиперцикллар назариясидир. Биз эса, 4-расмда кўрсатилган жараённинг тузилишини гиперцикл теорияси ёрдамида кўрсатилган деб ҳисоблаймиз. Бунинг учун ушбу назариядан иккита шароит номланиши «фаолият – ҳаракат» қайтма алоқа жараёнида аниқ намоён бўлади. Бир томондан мавжуд бўлган фаолият жараёнидаги ахборот сақланади ва натижа олинган бўлса ўзгаришсиз узатилиш кучига эга, иккинчи томондан эса энергетик минимумга кирмай туриб мулоқотга киришиш кучига эга.
4.Тартибли ва тартибсиз ҳаракатларнинг ўзаро функционал боғлиқлиги.
Бу ўзаро боғлиқликни бироз кенгроқ тушунишимиз керак.
Олдин айтиб ўтганимиздек, аниқ таърифни билмай туриб умумий тарздаги тартибсиз ҳаракат тушунчасини қўллай олмаймиз. Ўзаро боғлиқликни тушунтириш учун бизга «тартиб» тушунчасини ёзма равишда белгилаб қўйишимиз керак. Тартиб деб кўпинча меъёрга туширилган/регламентланган ҳолатга айтилади. Қаерда тартиб ҳукм сурса, ўша ердан излаган нарсани топиш осон бўлади, тартибнинг таъсирини аниқ бўлади, деган иборалар бор. Тартибда бирон нарса олдиндан аниқланган ёки аниқликга мойиллик хусусияти бор. Тартибли ҳаракат детерминистик ҳисобланади.
Мисоллар исботи шуни кўрсатадики, детерминистик жараёнлар қайтма алоқали, даврий бўлишига қарамай детерминистик бўлмаслиги ҳам мумкин.
Детерминистик жараёнга математик таниқли мисол бу - квадрат икки баробар узунликга ва ярим баландликгача чўзилади, кейин ўртасидан кесиб ва икки бўлакни яна квадрат қилиб йиғишдир. Агар, бу ишни 10 марта қайтариб, квадратнинг битта нуқтаси кузатилса чўзилиш ҳосил бўлганини ажралиб чиқишини кўрамиз.
«Ажратилган нуқталар – бу эволюция тизимининг босқичлари, уларда тарих акс эттирилган».
«Кўп даражали» даврийликга эга тизим учун силжиш нуқтаси тўғрисида жуда чекланган миқдорда тахминлар қилиш мумкин.
Буни 4-расмдаги чизма шаклида тасаввур қиладиган бўлсак, жараён силжиш нуқтасига аниқлаб бўлмас даражада белгиланади. Бундай нуқталарда инсон ривожланишини чекланган тарзда хулоса қилиш мумкин. Кейинчалик инсон ривожланиш йўли тартибсизлик ёки уни тартибга қайта солишга имкон бўлиш бўлмаслигини олдиндан тахмин қилиб бўлмайди.
Хулоса тариқасида қуйидаги афоризмни келтириш мумкин:
A: Мажбурий тартиб – бу тартибсизлик.
B: Катта тартибсизлик – бу тартиб.
Бу икки нарса доим бирга.
«Динамик тизимда бир – бирига қарама – қарши икки тамойил бор ва улар динамик кетма-кетликга олиб келади: яъни яратиш ва бузиш ўртасида тартиб юзага келади».
Ривожланишнинг асосий жараёни фаолият орқали амалга ошади ва қайтма алоқа билан тавсифланади, шунинг учун ривожланиш ҳамда қайтма алоқа муаммоларининг янги қирраларини кўриб чиқишимиз керак.
Даража (n + 1)

Талаба ҳаракати

Даража n

«Фаолликнинг» динамик сифатлари билан тавсифланади

n : = n + 1