Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 27 июлда “Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Тарих институти фаолиятини такомиллаштириш тўғрисида”ги қарорида ўзбек халқи ва унинг давлатчилиги тарихини холисона ўрганишнинг илмий асос-ларини



Download 233,42 Kb.
bet21/47
Sana22.02.2022
Hajmi233,42 Kb.
#111458
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   47
Bog'liq
2 5242741306916079407

Форсий изофа
Эски ўзбек ёзувида битилган ёдгорликларда арабий изофали бирикмаларга қараганда форсий изофали бирикмалар жуда кўп. Форсий изофали бирикмаларнинг баъзилари ҳозирги замонавий тилимизда ҳам мавжуд.
Араб тилидаги изофа кўрсаткичи الـ ал/ул бўлса, форс тожик тилида и товушидир. Форсий изофа кўрсаткичи, одатда, ёзувда акс этмайди, лекин баъзан истисно ҳолатлари ҳам бор.
Масалан: درد سرдарди сар. آئنۀ جهان  Оинаи жаҳон
Изофа арабча сўз бўлиб, қўшиш, орттириш деган маънони билдиради. Форс тилида аниқланмиш билан аниқловчи ўртасидаги алоқа махсус бирикма – изофа йўли билан ифодадаланади. Бунда сўз тартиби қуйидагича бўлади: биринчи ўринда аниқланмиш келиб, ундан кейин урғу олмаган морфологик кўрсатгич э қўшимчаси қўшилади, ундан кейин аниқловчи келади.
Форс тилида аниқланмиш – мўзоф, аниқловчи – мўзофўн элэйҳ деб номланади. Масалан: забонэ форсий – форс тили бирикмасидаги биринчи сўз забон мўзоф – аниқланмиш, иккинчи сўз форсий мўзофўн элэйҳ – аниқловчидир. Бу икки сўз биринчисининг охирига қўшилган э қўшимчаси орқали бир-бири билан боғлангандир.
Форс тилида гап ва сўз бирикмаларида сўз тартиби қатъийдир. Изофали бирикмаларда ҳам биринчи ўринда аниқланмиш, иккинчи ўринда аниқловчининг келиши қатъий. Бу тартибнинг бузилиши бирикма мазмунининг бузилишига олиб келади. Ўзбек тилида эса аниқловчи биринчи ўринда, аниқланмиш иккинчи ўринда келади. Қиёс қилинг:
Гўлэ сўрх – қизил гул
Кэтобэ бэродарам – Акамнинг китоби.
Ўзбек тилида ҳам аниқловчи ва аниқланмиш тартибини ўзгартирсак, аниқловчи ва аниқланмиш муносабати бўлмайди, эга ва кесим муносабати вужудга келади. Масалан:
Қизил олма – Олма –қизил .
Изофали бирикма форс тилида энг кўп қўлланадиган аниқловчили бирикмадир. Изофали бирикмада аниқланмишга фақатгина сифат билан ифодаланган аниқловчигина боғланиб қолмасдан, от билан ифодаланган аниқловчи ҳам боғланиб, эгалик, қарашлилик маъноларини билдиради. Масалан:
кэтобэ донэшжу –талабанинг китоби.
Кифэ донэшйор – ўқитувчининг портфели
Кўмакчилар. Форс тилида келишик йўқ. Шундай бўлгач, отлар келишиклар билан турланмайди. Лекин келишик шаклларининг ўрнига турли синтактик алоқаларни ифодалаш учун бошқа воситалардан фойдаланилади. Гапда келишик муносабатларини ифодалаш учун кўмакчилар (ҳўруфе эзофе) дан фойдаланилади.
Форс тилида асл кўмакчилар қуйидагилардир: бэ, бар, бо, то, баройэ, дар, аз, жўз, ро, би, қабл азпиш азбаъд азпас аз. Бу кўмакчиларнинг ро дан бошқаси сўзнинг олдига қўшилади, ро эса сўзнинг охирига қўшилади:
1. бэ кўмакчиси ҳаракат йўналган нарсани, воситали объектни ифодалаш учун қўлланади, яъни ўзбек тилидаги жўналиш келишиги маъносини ифодалайди, бэ от олдида келади ва бу от асосан, қуйидаги маъноларни билдиради.
а) ҳаракат йўналган шахс ёки томон маъносини билдиради.
Масалан: Бэродарэ бўзўргам бэ Мўскўв рафт – Акам Москвага кетди.
б) қурол, восита маъноларини билдиради. Масалан:

Download 233,42 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   47




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish