Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 27 июлда “Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Тарих институти фаолиятини такомиллаштириш тўғрисида”ги қарорида ўзбек халқи ва унинг давлатчилиги тарихини холисона ўрганишнинг илмий асос-ларини


Кишилик олмошлари – замоэрэ шахси



Download 233,42 Kb.
bet10/47
Sana22.02.2022
Hajmi233,42 Kb.
#111458
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   47
Bog'liq
2 5242741306916079407

Кишилик олмошлари – замоэрэ шахси. Форс тилида кишилик олмошлари қуйидагилардан иборат:

шахс

Бирлик

кўплик

I

من ман – мен

 ماмо – биз

II

تو тў – сен

 شماшўмо – сиз

III

او، آن، وی у, он, вэй – у

 ایشان، آنهاишон, онҳо – улар

Ҳозирги замон форс жонли тилида ماмо – биз, شما шўмо – сиз олмошлари кўпликни ифодаласа ҳам, яна кўплик қўшимчасини олиб, ماهاмоҳо – бизлар, شماها шўмоҳо – сизлар сизлар шаклида ҳам қўлланади. Шунингдек, шўмо – сиз олмоши (ўзбек тилидаги сингари) бирликда ҳурмат маъносини ифодалаши ҳам мумкин.
Масалан: شما کیستید؟шўмо кистид? – Сиз кимсиз?
من دانشیارمман донэшйорам – Мен ўқитувчиман.
От кесим таркибига кирадиган است боғламаси тусланади, яъни эганинг қайси шахс ва сонда бўлишига кўра шахс ва сонда ўзгаради. Унинг тусланиши қуйидаги жадвалда келтирилган.
Бўлишли

шахс

Бирлик

кўплик

I

- ам م

- им یم

II

- и ی

- ид ید

III

- аст  است

- анд ند

Бўлишсиз

шахс

Бирлик

кўплик

I

 - нистам نیستم

- нистим نیستیم

II

- нисти نیستی

- нистид نیستید

III

- нист نیست 

- нистанд نیستند

Масалан:

шахс

Бирлик

кўплик

I

من شاعرمман шоэрам – Мен шоирман

ما شاعریمмо шоэрим – Биз шоирмиз

II

 تو شاعریтў шоэри – Сен шоирсан

شما شاعریدшўмо шоэрид – Сиз шоирсиз

III

 او شاعراستу шоир аст – У шоирдир

ایشان (آنها) شاعرند ишон (онҳо) шоэранд – Улар шоирлардир

Инкор маъноли гапларда боғламанинг қисқа шакли нист сўзига қўшилади.
Масалан:

шахс

Бирлик

кўплик

I

 من شاعرنیستم ман шоир нистам – Мен шоир эмасман

ما شاعرنیستیم мо шоир нистим – Биз шоир эмасмиз

II

تو شاعرنیستی тў шоэр нисти – Сен шоир эмассан

شما شاعرنیستید шўмо шоэр нистид – Сиз шоир эмассиз

III

او شاعر نیست у шоир нист – У шоир эмас

 آنها شاعرنیستند онҳо шоир нистанд – Улар шоир эмаслар

Боғлама ўзига мустақил урғу олмайди ва ўзидан аввалги сўзга қўшиб талаффуз этилади.
Боғламанинг I ва II шахс шакллари о унлиси билан тугаган сўзларга қўшилганда, сўз охиридаги унли билан тугаган сўзларга қўшилганда, сўз охиридаги унли билан боғлама бошидаги а унлиси орасига й ундоши орттирилади. Агар сўз э билан тугаса, й орттирилмайди. Масалан:
Бирлик
من دانایمман донойим – Мен дономан.
تو داناییтў донойи – Сен доносан.
او داناستу доност – У донодир.
Кўплик
ما داناییمмо донойим – Биз дономиз.
شما دنانییدшўмо донойид – Сиз доносиз.
آنها دنانیندонҳо донойанд – Улар донодир.
Сўроқ гаплар қуйидаги воситалар ёрдами билан тузилади:
1) Форс тилида сўроқ гап ўзбек тилидаги каби дарак ва ундов гаплардан оҳангнинг тури билан фарқланади. Агар дарак гапларда оҳанг гап бошида кўтарилиб, гап охирида пасайса, сўроқ гапларда, аксинча, гап бошида оҳанг паст бўлиб, гап охирида кўтарилади: 
این کتاب است ин кэтоб аст ? – Бу китобми ?
این دفتر نیست ин дафтар нист? – Бу дафтар эмасми?
2) Сўроқ гап сўроқ маносини англатадиган мустақил сўроқ сўзлар (کی ки – ким? چهчэ – нима? کدامкўдом – қайси?کجا кўжо – қаерда?, қаерга?, چطورчэтўвр – қандай?, چگونهчэгунэ – қанақа? каби) ёрдами билан тузилади.
این چیستин чист? – Бу нима?
آن چیستон чист? – У ким?
کتاب چطور  استкэтоб чэтўвраст? – Китоб қандай?
دفتر کجاستдафтар кўжост? – Дафтар қаерда?
دفتر جگونه است дафтар чэгунэ аст? – Дафтар қанақа?
3) Сўроқ гаплар сўроқни билдирадиган белгилар – آیا ойо ҳамда مگرмагар сўроқ юкламалари ёрдамида, айни бир вақтда оҳанг воситасида юзага келади.
آیا ойо юкламаси сўроқ гапда баён қилинган фикрга нисбатан шубҳа, ишончсизлик маъносини беради.
این مداد است آیا ойо ин мэдод аст? – Бу қаламми?
این در است آیا ойо он дар аст? – У эшикми?
مگر این میز است магар ин мизаст? – Бу столми? 
Сўроқ юкламалари ҳар доим гап бошида келади ва кичик пауза билан ажратиб талаффуз этилади. Бундай сўроқ гапларнинг жавоби одатда بلی бали, آریори – ҳа ёки نخیرнахэйр – йўқ сўзидан иборат дарак гап бўлиб, унинг сўнгидан яна тўлиқ жавоб бўлувчи гап келтирилади. Бу гап тасдиқ ёки инкорни билдирувчи сўзлар англатган маънони тўлдиради, тасдиқлайди ёки инкор қилади. Инкор маъно англатувчи гап охирида نیست нист (эмас) сўзи келади.
این کیف است آیا ойо ин киф аст? – Бу портфелми?
این کیف است بلی балэ ин киф аст – Ҳа, бу портфелдир.
این دفتر است آیا Ойо ин дафтар аст? – Бу дафтарми?
این دفترنیست نخیر Нахэйр ин дафтар нист – Йўқ, бу дафтар эмас. 

Маруза-4


Download 233,42 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   47




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish