Збекистон республикаси

2-БОБ. ЕР ФОНДИ


8-модда. Ер фонди тоифалари


Ўзбекистон Республикасида ер фонди ерлардан фойдаланишнинг белгиланган асосий мақсадига кўра қуйидаги тоифаларга бўлинади:
1) қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар-қишлоқ хўжалиги эҳтиёжлари учун берилган ёки ана шу мақсадга мўлжалланган ерлар. Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар суғориладиган ва суғорилмайдиган (лалмикор) ерлар, ҳайдаладиган ерлар, пичанзорлар, яйловлар, кўп йиллик мевали дов-дарахтлар ва токзорлар эгаллаган ерларга бўлинади;
2) аҳоли пунктларининг (шаҳарлар, посёлкалар ва қишлоқ аҳоли пунктларининг) ерлари-шаҳарлар ва посёлкалар, шунингдек қишлоқ аҳоли пунктлари чегараси доирасидаги ерлар;
3) саноат, транспорт, алоқа, мудофаа ва бошқа мақсадларга мўлжалланган ерлар-кўрсатилган мақсадларда фойдаланиш учун юридик шахсларга берилган ерлар;
4) табиатни муҳофаза қилиш, соғломлаштириш, рекреация мақсадларига мўлжалланган ерлар-алоҳида муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар эгаллаган, табиий даволаш омилларига эга бўлган ерлар, шунингдек оммавий дам олиш ва туризм учун фойдаланиладиган ерлар;
5) тарихий-маданий аҳамиятга молик ерлар-тарихий-маданий ёдгорликлар жойлашган ерлар;
6) ўрмон фонди ерлари-ўрмон билан қопланган, шунингдек ўрмон билан қопланмаган бўлса ҳам, ўрмон хўжалиги эҳтиёжлари учун берилган ерлар;
7) сув фонди ерлари-сув объектлари, сув хўжалиги иншоотлари эгаллаган ерлар ва сув объектларининг қирғоқлари бўйлаб ажратилган минтақадаги ерлар;
8) захира ерлар.

Шарҳланаётган моддада ягона давлат ер фондининг тоифалари санаб кўрсатилган. Ҳар бир тоифадаги ер фондлари фойдаланиш мақсади ва тартибига кўра ўзига хос хусусиятларга эга бўлиб, улар 8 та тоифани ташкил этади. Мамлакатимиз ер фонди таркибида қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар мустақил тоифани ташкил этиб муҳим ўринни эгаллайди. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида улар алоҳида аҳамиятга эга бўлиб, асосий восита сифатида ҳаракат қилади. Қонунга кўра, қишлоқ хўжалиги эҳтиёжлари учун бериб қўйилган ёки ана шу мақсадлар учун белгиланган ерлар қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар ҳисобланади (Ер кодексининг 43-моддаси).

Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар қишлоқ хўжалиги юритиш учун зарур бўлган қишлоқ хўжалиги ерлари ва дарахтзорлар, ички хўжалик йўллари, коммуникациялар, ўрмонлар, ёриқ сув ҳавзалари, бинолар, иморатлар ва иншоотлар эгаллаган ерларга ажралади. Ҳайдаладиган ерлар, пичанзорлар, яйловлар, ташландиқ ерлар, кўп йиллик дов-дарахтлар (боғлар, токзорлар, тутзорлар, мевали дарахт кўчатзорлари, мевазорлар) эгаллаган ерлар қишлоқ хўжалиги ерлари жумласига киради.
Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар қишлоқ хўжалик кооперативларига, бошқа қишлоқ хўжалик корхона, муассаса ва ташкилотларига, тажриба-ишлаб ишлаб чиқариш, ўқув, ўқув-тажриба ва ўқув-ишлаб чиқариш хўжаликлари, илмий-тадқиқот муассасаларига, Ўзбекистон Республикаси фуқароларига, қишлоқ хўжалиги билан шуғулланмайдиган корхоналар, муассасалар ва ташкилотларга қишлоқ хўжалик мақсадларида берилади.
Ер фонди таркибидаги иккинчи тоифа ерларни аҳоли пунктларининг ерлари ташкил этади. Бу ерлар ўз навбатида шаҳарлар, посёлкалар ва қишлоқ аҳоли пунктларининг ерларига бўлинади (Ер кодексининг 59-68 моддалари).
Шаҳар ерларининг таркиби фойдаланиш мақсадларига қараб бир неча турларга бўлинади. Булардан биринчиси, шаҳар қурилиши ерларидир. Бу ерларга уй-жой, коммунал-маиший, маданий-маърифий, саноат, савдо, маъмурий ва бошқа бинолар ҳамда иншоотлар қурилган ва уларни қуриш мақсадида берилган ҳамма ерлар киради. Шаҳар қурилиши ерлари корхоналар, муассасалар ва ташкилотларга уй-жой, маданий-маиший, саноат объектлари қуриш ва капитал қурилишнинг бошқа турлари учун фойдаланишга, фуқароларга эса якка тартибда уй-жой қуриш ва уй-жой ободонлаштириш учун мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилишга берилади.
Шаҳар ерлари таркибининг иккинчи тури умумий фойдаланишдаги ерлардир. Бу турдаги ерларга майдонлар, кўчалар, тор кўчалар, йўллар, соҳил бўйлари, аҳолининг маданий-маиший эҳтиёжларини қондириш ва дам олиш учун фойдаланиладиган боғлар, ҳиёбонлар, боғчалар жойлашган ерлар киради.
Учинчи турдаги шаҳар ерларига қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган ерлар киради. Бундай ерлар тоифасига қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган ва бошқа ерларга қишлоқ хўжалиги корхоналари эгалигидаги ҳайдаладиган ерлар, боғлар, узумзорлар, токзорлар, мевазорлар, полизлар, питомниклар, яйловлар, пичанзорлар, суғориш, зах қочириш ва йўл тармоғи, иморатлар, ҳовлилар, майдонлар эгаллаб турган ерлар киради.
Дарахтзорлар эгаллаб турган ерлар ҳам шаҳар ерларининг алоҳида бир турини ташкил этади. Шаҳарлардаги дарахтзорлар эгаллаган ерлар аҳолининг дам олишини ташкил этишга, шаҳардаги микроиқлимни, атмосфера ҳавосининг ҳолатини ва санитария-гигиена шароитларини яхшилашга, аҳолининг маданий-эстетик эҳтиёжларини қондиришга, шаҳар ҳудудини сув ва шамол эрозиясидан муҳофаза қилишга мўлжалланган бўлади.
Шаҳар ерларининг навбатдаги турини саноат, транспорт, алоқа, мудофаа мақсадларига мўлжалланган ерлар ташкил этади. Бундай ерларга корхона, муассаса, ташкилотлар зиммасига юклатилган махсус вазифаларни амалга ошириш учун бериб ъўйилган ерлар киради. Бу ерлар аэропортлар, трамвай йўллари, поездлар қатнайдиган йўллар, қувурлар қуриш ва шунга ўхшаш мақсадлар учун фойдаланилади.
Шаҳар ерлари таркибидаги алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудларнинг ерларига тарихий, маданий характердаги объектлар, табиат ёдгорликлари жойлашган ер майдонлари киради. Улар аҳолининг маданий, маънавий эҳтиёжлари мақсадларида фойдаланилади.
Қишлоқ аҳоли пунктлари ерларига ер тузиш тартибида белгилаб қўйилган чегаралар доирасидаги ҳамма ерлар киради. Бундай ерлар жумласига, биринчидан, қишлоқ аҳоли пунктларининг қишлоқлар ва овуллар ҳудудидаги ерлари; иккинчидан, қишлоқ хўжалиги ҳамда ўрмон хўжалиги корхоналари ҳудудидаги ерлар киради.
Қишлоқ аҳоли пункти ерлари деганда ички хўжалик ер тузилиши режаларига мувофиқ равишда тасдиқланган ва белгиланган чегара доираларида жойлашган, аҳолининг турар-жой, бошқа маданий-маиший эҳтиёжларига керакли бинолар, шунингдек деҳқон хўжалиги учун бериладиган ер участкалари тушунилади.
Қишлоқ аҳоли пункти ерлари асосан қишлоқ хўжалик корхоналари эгаллаб турган ерларда жойлашган бўлиб, улар жамоат ерларидан натура тарзида ажратиб қўйилади. Лекин, бу иккала ер фонди ўртасида ўтиб бўлмайдиган чегара бўлмайди. Аҳолининг ўсиб бораётган эҳтиёжларини эътиборга олиб аҳоли пункти ерларини тегишли идоралар қарорига мувофиқ кенгайтириш мумкин.
Қишлоқ аҳоли пункти ерлари ўз таркибига кўра бир хил эмас. Улар қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ва қишлоқ хўжалигига мўлжалланмаган ерларга бўлинади.
Қишлоқ аҳоли пункти доирасида қишлоқ хўжалик корхоналари ўзларига берилган ер участкаларидан уй-жой бинолари, маданий-маиший бинолар, ишлаб чиқариш бинолари қуриш учун ҳамда деҳқон хўжалиги юритиш учун фойдаланадилар.
Ер фонди таркибидаги навбатдаги тоифани саноат, транспорт, алоқа, мудофаа мақсадларига мўлжалланган ерлар ташкил қилади (Ер кодексининг 69-70 моддалари). Саноат мақсадларига мўлжалланган ерлар деганда саноат корхоналарига, шу жумладан, кон саноати, энергетика корхоналарига ишлаб чиқариш ва ёрдамчи бинолар ҳамда иншоотлар қуриш учун доимий фойдаланишга берилган ерлар тушунилади.
Транспорт мақсадларига мўлжалланган ерлар деб Темир йўл, Ички сув транспорти, автомобил, ҳаво ва трубопровод транспорти корхоналари, муассасалари ва ташкилотларига транспорт иншоотлари, қурилмалари ва бошқа объектларидан фойдаланиш, сақлаш, қуриш, реконструкция қилиш, таъмирлаш, такомиллаштириш ва ривожлантириш соҳасида улар зиммасига юклатилган вазифаларни амалга ошириш учун доимий фойдаланишга берилган ерларга айтилади.
Алоқа мақсадларига мўлжалланган ерлар жумласига алоқа линияларини ҳамда уларга тегишли иншоотларни жойлаштириш учун алоқа, радиоэшиттириш, телевидение ва ахборот корхоналари, муассасалари ва ташкилотларига доимий фойдаланишга берилган ерлар киради.
Қуролли кучлар, чегара, ички ишлар ва темир йўл қўшинларининг ҳарбий қисмлари, ҳарбий ўқув юртлари, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг жойлашуви ҳамда доимий фаолияти учун берилган ерлар мудофаа эҳтиёжлари учун мўлжалланган ерлар деб эътироф этилади.
Саноат, транспорт, алоқа, мудофаа мақсадларига мўлжалланган ерлар ушбу ташкилотларнинг ўз олдига қўйган вазифаларини амалга оширишга хизмат қилади.
Алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудларнинг ерлари республикамиз ер фонди таркибида алоҳида, мустақил тоифани ташкил қилади. Бу тоифа ерларнинг турлари, улардан фойдаланиш тартиби Ўзбекистон Республикаси Ер Кодексининг 71-75-моддалари билан тартибга солинади.
Ер Кодексининг 71-моддасида кўрсатилишича, алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудларнинг ерлари жумласига, биринчидан, табиатни муҳофаза қилиш мақсадларига мўлжалланган ерлар; иккинчидан, соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерлар; учинчидан, рекреация мақсадларига мўлжалланган ерлар; тўртинчидан, тарихий-маданий аҳамиятга молик ерлар киради.
Табиатни муҳофаза қилиш мақсадларига мўлжалланган ерлар деганда давлат қўриқхоналари, миллий ва дендрология боғлари, ботаника боғлари, заказниклар, табиат ёдгорликларининг белгиланган тартибда корхоналар, муассасалар ва ташкилотларга махсус мақсадлар учун берилган ерлар тушунилади. Бу тоифа ерларда белгиланган мақсадга зид фаолият тақиқланиб, уларга зарарли таъсир этадиган фаолият таъқиқлаб қўйилади.
Соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерлар деб табиий шифобахш омилларга эга бўлган, касалликларнинг олдини олиш ва даволашни ташкил этиш учун қулай, белгиланган тартибда тегишли муассасалар ва ташкилотларга доимий фойдаланишга берилган ер участкаларига айтилади. Соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерлар аҳолининг даволаниши ва дам олишини таъминлаш учун фойдаланилади.
Алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудларнинг ерлари таркибида рекреация мақсадларига мўлжалланган ерлар муҳим ўринни эгаллайди. Рекреация мақсадларига мўлжалланган ерлар деганда аҳолининг оммавий дам олиши ва туризмни ташкил этиш учун тегишли муассасалар ва ташкилотларга берилган ерлар тушунилади. Рекреация мақсадларига мўлжалланган ерлар дарё, кўл, денгизлар бўйида аҳолининг оммавий дам олиши учун мўлжалланган, шунингдек обидалар жойлашган ҳудудларда туризм учун мўлжалланган ободонлаштириш ва туризм ташкилотларига бериб қўйилган ерлар ҳисобланади. Бу ерлардан одамларни дам олиши, маданий эҳтиёжларини қондириш мақсадларида фойдаланилади.
Ўзбекистон Республикаси Ер Кодексининг 75-моддага кўра, тарихий-маданий аҳамиятга молик ерлар деганда тарихий-маданий қўриқхоналар, мемориал боғлар, мозорлар, археология, тарих ва маданият ёдгорликларининг тегишли муассасалар ва ташкилотларга доимий фойдаланишга берилган ерлар тушунилади. Тарихий-маданий аҳамиятга молик ерларнинг архитектура аҳамиятига эгалари халқаро ташкилотлар ҳисобида туриб, улар давлат томонидан муҳофаза қилинади. Тарихий-маданий ерларда тарихий обидалар, архитектура ёдгорликлари, иншоотлар, қабристонлар ёки якка тартибдаги мозорлар жойлашган бўлади. Бу тоифадаги ерлардан аҳолининг маънавий эҳтиёжларини қондириш мақсадларида фойдаланилади.
Мамлакатимиз ер фонди таркибидаги муҳим тоифалардан бири ўрмон фонди ерларидир. Ушбу тоифа ерлар Ўзбекистон ер фонди таркибида мустақил фондни ташкил этади. Ўзбекистон Республикаси Ер Кодексининг 76-моддасида ўрмон хўжалиги эҳтиёжлари учун берилган ерлар ўрмон фонди ерлари деб эътироф этилади. Ўзбекистон Республикаси Ер Кодексининг 87-модда 6-бандига кўра, ўрмон фонди ерлари икки қисмга: 1) ўрмон билан қопланган ва 2) ўрмон билан қопланмаган бўлса ҳам ўрмон хўжалиги эҳтиёжи учун бериб қўйилган ерларга бўлинади.
Ўрмон фонди ерларидан фойдаланишнинг асосий вазифаси ёғоч етиштиришдан иборат. Бу ерда ер бош ишлаб чиқариш воситаси сифатида бўлади. Шунинг учун ўрмон фонди ерларининг катта қисмини ўрмонлар билан қопланган ерлар ташкил этади.
Шу билан бир қаторда ўрмон фонди ерларига ўрмон билан қопланмаган, лекин ўрмон хўжалигига мўлжалланган ерлар ҳам киради. Буларга бўш жойлар, ниҳоллар вайрон бўлган жойлар, ёнган участкалар ва бошқаларни киритиш мумкин.
Бундан ташқари, ўрмон фонди ерларига ўрмон билан қопланмаган ва дарахт ўстиришга ҳам мўлжалланмаган, лекин, ўрмон хўжалиги учун зарур бўлган ерлар ҳам киради. Буларга ўрмондаги йўллар, ариқ-зовурлар, ботқоқликлар, қумликлар киради.
Ўзининг географик ҳолати, сув танқислиги, ҳавонинг қуруқлиги, кучли шамоллар бўлганлиги учун Ўзбекистон ҳудудининг фақат 5 фоизи ўрмонлар билан қопланган. Республика тоғларидан арчазор ўрмонлар анчагина майдонларни (191 минг га) ташкил этади. Ўрмон тақчиллиги учун улар узоқ вақт давомида ёғоч тайёрлаш, кўмир сифатида, мол боқадиган майдонлар сифатида фойдаланилди. Ҳар йили кесишлар, мол боқишлар, пионер лагерлари қуриш, туристик базалар жойлаштириш - бу қимматбаҳо ўрмонларни кесилган, кунда майдонларга айлантириб қўйди, натижада улар ўзининг муҳим экологик вазифасини йўқотдилар. Буларнинг ҳаммаси ўрмонларга ўта муҳим муносабатда бўлишликни талаб этади.
Ўзбекистон Республикаси Ер Кодексининг 76-моддасида Ўрмон фонди ерларини бошқа ер фонди ҳисобига кенгайтириш мумкинлиги белгиланган. Бунда қандай мақсадлар учун ўрмон фонди ерлари составига ер участкалари бериш мумкинлиги кўрсатилган. Бу ўрмонзорлар барпо этиш, жарликларнинг кенгайишини тўхтатиш, шаҳарлар ва саноат марказлари теварагида ихота ўрмонзорлар ва кўкаламзорлар майдонлар яратиш, шунингдек кам ўрмонли ва ўрмонсиз районларни атрофини ўрмонлаштириш, дарё ва сув ҳавзаларини қирғоқларини дарахтлаштириш, тупроқ эрозиясини бартараф этиш, тупроқ унумдорлигини сақлаш ва бошқаларга қаратилади.
Қоидага кўра, ўрмон фонди ерлари составига биринчи навбатда камҳосилли, ташландиқ ерлар, фойдаланилмаётган ерлар, захира ерлар, бутазор ерлардан берилади. Шундай қилиб, бунда фақат ердан фойдаланишнинг асосий белгиланган мақсади ўзгаради, яъни бир тоифадаги ер участкалари иккинчисига айлантирилади.
Ўрмон фонди ерларидан қишлоқ хўжалик мақсадларида ҳам фойдаланиш мумкин. Ўрмон фонди ерларида ўрмон хўжалиги учун ишлатилмаётган, лекин қишлоқ хўжалиги учун муҳим аҳамият касб этадиган ерлар бўлади. Булар, масалан, пичанзорлар ва ўтлоқлардир.
Туман ҳокимликлари ўрмон хўжалиги органлари билан келишиб, бу ер участкаларини вақтинчалик фойдаланиш учун ёки ижарага қишлоқ хўжалик корхоналарига беришга ҳақлидирлар. Бунда қишлоқ хўжалиги мақсадларида ишлатилаётган ўрмон фонди ерлари ўрмон хўжалигига зарар етказмаслиги керак. Қишлоқ хўжалик корхоналарининг фаолияти шундай йўллар билан амалга оширилиши лозимки, улар ўрмонлар ёнғин хавфсизлиги ва санитария ҳолатларига риоя қилишлари шарт.
Ўрмон фонди ерларидан фойдаланиш тартиби Ўзбекистон Республикасининг махсус қонунлари билан тартибга солинади. Ўрмон фонди ерларидан фойдаланиш ҳуқуқи ўрмонлардан фойдаланиш ҳуқуқи билан чамбарчас боғлиқдир, шунинг учун бу ерлардан фойдаланиш тартиби маълум даражада ўрмон ерлари кимга ва қандай мақсадлар учун бериб қўйилганлигига боғлиқ.
Сув фонди ерлари ҳам ер фонди таркибидаги мустақил тоифа ерлардан биридир. Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 77-моддасига кўра, сув ҳавзалари (дарёлар, қўллар, сув омбарлари), гидротехника ва бошқа сув хўжалиги иншоотлари эгаллаб турган, шунингдек сув ҳавзаларининг ва бошқа сув объектларининг қирғоқлари бўйлаб ажратилган минтақадаги сув хўжалиги эҳтиёжлари учун корхоналар, муассасалар ва ташкилотларга берилган ерлар сув фонди ерлари жумласига киради.
Сув фонди ерларининг асосий қисмини сув билан қопланган ерлар ташкил этади. Сув билан қопланган ерлар деганда, йил давомида доимо ёки йилнинг кўп қисмида сув тагида бўлган ерлар тушунилади. Қисқа вақт давомида - суғоришда, ёмғир вақтида, дарё тошган вақтда сув билан қопланган ерларни биз бу тоифага киритмаймиз. Сув билан қопланмаган ерларга яна вақтинчалик суғориш каналлари, шўри ювиладиган майдонлар, бассейнларни ҳам киритиш мумкин.
Асосий сув фонди ерларининг бошқа қисми бўлиб, сув ҳавзаларининг қирғоқлари бўйлаб ажратиб қўйилган минтақадаги ерлар ҳисобланади. Бунга қуйидагилар киради: 20 метр кенгликдаги қирғоқ минтақалари, кемалар учун ажратилган минтақалар ҳамда муҳофаза қилиш учун ажратилган зоналар.
Сув фонди ерларига юқоридагилардан ташқари, сув объектларига туташган ерлардаги гидротехника ва бошқа сув хўжалиги қурилмалари тегишли бўлади.
Давлат сув фонди ерларининг асосий хўжалик вазифаси сувдан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилиш фаолиятига хизмат қилишдир. Шунинг учун бу ерларнинг ҳуқуқий ҳолати сув объектларининг ҳуқуқий ҳолати хусусиятларини акс эттиради.
Ҳамма сувдан фойдаланувчиларга сув ҳавзалари қирғоқларини, бошқа сув объектлари ер майдонлари устки қисмини яхши сақлаш мажбурияти юклатилган.
Кўпчилик дарёлар, магистрал каналлар ва коллекторлар, сув омборлари ва бошқа сув ҳавзаларининг, шунингдек ичимлик ва рўзғор сув таъминоти, аҳолининг даволаш ҳамда маданий соғломлаштириш эҳтиёжларига хизмат қиладиган манбалар махсус ҳимоя қилинади. Шу мақсадда қонун шундай сув ҳавзалари атрофида ҳимоя зоналари ташкил қилишни белгилайди. Хусусан, санитария зоналари ўрнатилади. Санитария зоналари 3та минтақага бўлиниб, уларнинг ҳар бирига ердан фойдаланишнинг алоҳида ҳолатлари (режими) ўрнатилади. Масалан, биринчи минтақада яшаш, қандайдир қурилиш иншоотлари қуриш ман этилади.
Сув таъминоти манбаларини муҳофаза қилиш зоналари ва уларни минтақаларга бўлишни белгилаш туман ҳокимликларининг қарорларига биноан амалга оширилади.
Сув ҳавзалари қирғоқ минтақаларида ер ҳайдаш, мол боқиш, ядохимикатлар қўллаш, ишлаб чиқаришга хизмат қиладиган қурилишлар қуриш, дам олиш базалари қуриш ман қилинади.
Ички сувлар қирғоқ минтақаларида қурилмалар ва иншоотлар қуриш фақат тегишли маҳаллий ҳокимият органларининг розилиги билан амалга оширилиши мумкин. Бу қурилма ва иншоотлар сув хўжалиги мақсадларига хизмат қилиши лозим.
Сув фонди ерларидан фойдаланиш тартиби Ер кодекси баробарида Ўзбекистон Республикасининг 06.05.1993 йилдаги “Сув ва сувдан фойдаланиш тўғрисида”ги қонуни билан ҳам белгиланади.
Захира ерлар - Ўзбекистон ер фонди таркибидаги сўнгги мустақил тоифани ташкил этиб, доимий эгаллаш ва фойдаланишга берилмаган ер майдонларидир. Ўзбекистон Республикаси Ер Кодексининг 78-моддасида кўрсатилишича, юридик ва жисмоний шахслар эгалигига ҳамда фойдаланишига, ижарага берилмаган, мулк этиб реализация қилинмаган барча ерлар захира ерлардир. Бундай ерлар жумласига эгалик қилиш ва фойдаланиш ҳуқуқи, ижарага олиш ҳуқуқи, мулк ҳуқуқи бекор қилинган ерлар ҳам киради. Республика ер фонди майдонлари ўзгаришсиз эмас. Давлатнинг ерга бўлган эгалик ҳуқуқини амалга оширувчи Республика ҳокимият органлари ер участкаларини корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ўртасида тақсимлайдилар. Бир қисм ерлар эса бўлинмасдан қолади. Булар, асосан, ўзлаштирилмаган ерлардир, булар кейинчалик хўжалик оборотига киритиладиган резерв ёки экологик тенгликни таъминлаб турадиган ерлардир. Шундай қилиб, захира ерларни икки группага бўлиш мумкин - ердан фойдаланишда резерв ролини ўйнайдиган, база бўлиб хизмат қиладиган ҳамда фойдаланишга умуман нолойиқ бўлган ерлар.
Бу тоифадаги ерларнинг манбаларидан бири бўлиб, оборотда бўлган ерлар ҳисобланади. Улар қонунда кўрсатилган асосларга кўра захира ерлар фондига ўтадилар, кейинчалик эса бошқа ердан фойдаланувчиларга бериб юборилади. Бу қаторга рекультивация қилингандан сўнг қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида маълум вақт ишлатиб бўлмайдиган (консервация қилинган) ерларни ҳам киритиш мумкин.
Захира ерлар асосий фойдаланиш мақсадига кўра ҳар қандай бошқа ер фонди тоифасига ўтиб кетиши мумкин. Бундай ҳолатларда уларга ўша ер фондининг ҳуқуқий ҳолати қўлланилади.
Давлат захира ерлари қисқа муддатли - 3 йилгача, ва узоқ муддатли - 3 йилдан 10 йилгача муддатга берилиши мумкин.
Қоидага кўра, қисқа муддатга берилган ер участкалари захира ерлар таркибида ҳисобланади. Муддатнинг тугаши билан эса у бошқа ердан фойдаланувчиларга берилиши ёки захира ерлар таркибида қолиши мумкин. Бошқа ҳамма ҳолатларда – масалан, узоқ муддатга фойдаланиш учун берилганда бу ерлар захира ерлар фонди тоифасидан чиқиб кетади.
Захира ерлар қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини кўпайтириш, саноат, транспорт, бошқа ноқишлоқ хўжалик мақсадлари учун жамоа боғдорчилиги ва полизчиликни ривожлантириш учун резерв бўлиб хизмат қилади.
Ҳеч кимга фойдаланиш учун берилмаган захира ерлар бирон бир киши томонидан ўзбошимчалик билан эгаллаб олиниши мумкин эмас. Улар туман ҳокимликлари ихтиёрида бўлади. Улар захира ерларни юқорида санаб ўтилган мақсадлардан ташқари, яна уй-жой қуриш, дачалар қуриш, якка тартибда уй-жой қуриш учун фуқароларга, хизмат юзасидан чек ерлар учун беришлари мумкин. Бунда, албатта, бу ерларни қишлоқ хўжалиги мақсадларида ишлатиб бўлмаслик эътиборга олиниши лозим.