Œзбекистон республикаси

 

---

105 
Б)
 
60-
расм. Цунами пайдо бўлиш ва тарқалиш механизми (а) ва 

цунамининг умумий кўриниши(б).
 
кабель узилган; 9-2 сентябрь кунлари бу худудда кўпгина балиқларнинг ўлиги 
топилган; 10- бу ерда ҳам денгиз тубидаги кабель узилган; 11- бу ерда 1924 йил 
15 январдаги афтершокдан кейин иссиқ сув фантани отилиб чиққан; 12- бу ерда 
қирғоққа 9м. баландликдаги тўлқин ёпирилган; 13- бу ерда иссиқ сув фантани 
отилиб чиққан; 14- бу ерда хам денгиз тубидаги кабель узилган; 15- газ отилиб 
чиққан; 16- бу ерда айрим жойлар туби кўтарилган, айрим жойлари пасайган. 
Цунами тўлқинларининг тўлқин узунлиги (унинг энергияси ҳам) ер ости 
силкинишлари кучига, зилзила ўчоғи манбаи қанчалик ер туби сиртига яқин 
жойлашганлигига боғлиқ бўлади. Денгиз туби қанчалик катта қийматга силжиса 
ҳамда унинг ҳаракат тезлиги қанчалик катта бўлса, цунами тўлқини шунчалик 
қувватли бўлади. Бироқ булар цунами тўлқинларининг тарқалиш тезлигига 
таъсир қилмайди. (Цунами тўлқинларининг тарқалиш тезлигига таъсир қилувчи 
омилларга юқорида тўхталганмиз.) Океан туби рельефи ва цунами ўчоғини 
билган ҳолда тўлқинларнинг қачон қаерда бўлишини ҳисоблаб чиқиш мумкин.
1960 йил 22 май куни содир бўлган Чили цунами фронтининг вақт бўйича 
ўзгариш ҳолати 62-расмда келтирилган. Бу ердан кўриниб турибдики, цунами 
тўлқинлари 14 соатдан кейин Гавай оролларига ва Янги Зеландия, 19 соатдан 
кейин Австралия қирғоқларига ва 22 соатдан кейин Япония қирғоқларига етиб 
келган. Олимларнинг фикрича цунами ҳар қандай зилзиладан вужудга келмасдан,
балки, қуйидаги жуда тез фурсатда кечадиган тўртта омил цунами пайдо 
бўлишига асосий сабаб бўлар экан:
- 
зилзила ўчоғи океан ёки денгиз тубида ёки ер қобиғининг йирик блокига 
яқинида жойлашган бўлиб, у қобиқ блоки океан ёки денгизда горизонтал 
йўналишда харакатланаётиб жуда катта чуқурликдаги сув хажмига тўқнашади; 
-
эпицентрал зона устига жуда катта чуқурликдаги сув мавжуд бўлади; 

---

106 
-
содир бўлган зилзила гипоцентр чуқурлиги унча катта эмас( 10-60км.); 
-
зилзила кучи етарли даражада катта бўлиши лозим.