Œзбекистон республикаси

ТЕБРАНИШ ТУРЛАРИ.  Мазкур курсда турли мухандислик масалаларини 
ечишда ва айниқса, бино ва иншоотларнинг сейсмик зўриққан-деформацияланган 
ҳолатини баҳолашда тебраниш турларини билиш муҳимдир.  
Агарда устувор мувозанат ҳолатидаги механик система ташқи куч таъсирида 
мувозанат ҳолатидан чиқарилиб, кейин бу куч олиб ташланса, ушбу система 
олдинги мувозанат ҳолатига нисбатан тебранма ҳаракатга келади. Механик 
системанинг мувозанат ҳолатидан чиқарган ташқи куч олиб ташлангандан 
кейинги тебранма ҳаракати механик системанинг эркин (хусусий) тебранма 
ҳаракати деб аталади.
Реал шароитда ҳар қандай механик системанинг эркин тебранишлари вақт 
ўтиши билан сўнади. Бунда механик системанинг энергияси таянчлардаги ташқи 
ҳамда ички қаршилик кучларини енгиш ҳисобига камаяди. Муҳитнинг 
қаршилиги, механик система ички ишқалаш кучлари, таянчлардаги қуруқ 
ишқаланиш кучлари диссипатив кучлар деб юритилади. Вақт ўтиши билан тебра-
ниш энергияси сўниб (ютилиб) борадиган ушбу системалар диссипатив 
системалар деб аталади.
Кўп мухандислик масалаларини ечишда катта аниқлик талаб қилинмаган 
ҳолларда система тебраниш амплитудаси сўнишини ҳисобга олмаса ҳам бўлади, 

---

9 
яъни система тебранма ҳаракати давомида унинг амплитудаси сўнмайди деб 
ҳисобланади. Бундай системалар консерватив системалар деб аталади. Юқорида 
келтирилган тебраниш турларини кейинги параграфларда батафсил кўриб 
чиқамиз.
Сўнмайдиган эркин тебранишларда тебраниш даври, амплитуда, частота ва 
шу каби параметрларни билиш лозим. Механик системанинг бир цикл тебранма 
ҳаракатига кетган вақт интервали тебраниш даври деб юритилади. Тебраниш 
амплитудасига тескари бўлган миқдор, яъни вақт бирлигида система тебраниш 
цикллар сонини ифодаловчи ифода n=1/т тебраниш (циклик) частотасини 
ифодалайди. (Бирлиги Герц-бир секундда 1 цикл тебранишга тенг миқдор) 
2
π
=6,283 сек вақтдаги сонини ифодаловчи катталик доиравий частота деб 
юритилади ва у қуйидагича ифодаланади: 
T
π
ω
2
=
Булар ва тебранишларнинг бошқа параметрларига кейинги параграфларда 
батафсил тўхталамиз.