Œзбекистон республикаси

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

6 
 
1-
ҚИСМ.
ИНШООТЛАР ДИНАМИКАСИ ЭЛЕМЕНТЛАРИ
1-
БОБ. КИРИШ. 
 
§ 1. 1. Иншоотлар динамикаси фанининг 
вазифалари ва асосий тушунчалари. 
Бино ёки иншоотга таъсир қилувчи куч, нисбатан қисқа муддат давомида, ўз 
қиймати ва эгаллаб турган ҳолатини ўзгартириб турса, бунга динамик куч деб 
аталади. Бундай куч таъсиридан системада вақт бўйича ўзгарувчи деформация ва 
кўчиш содир бўлади. Динамик куч таъсиридан система элементлари нуқталарида 
тезланиш пайдо бўлади ва натижада элементларда инерцион кучлар вужудга 
келади. Иншоотларни таъсир давомида пайдо бўладиган инерция кучлари ва 
тебранма ҳаракатини ҳисобга олиб ҳисоблаш динамик ҳисоб деб юритилади. 
Динамик кучлар таъсиридан бино ёки иншоотларда вужудга келадиган кучланиш, 
деформация ва кўчишлар миқдори ва йўналиши вақт ўтиши билан ўзгарувчан 
бўлади.
Қурилиш механикаси фанининг бино ва иншоотларнинг динамик кучлар 
таъсирига бардошлилигини ҳисоблаш принцип ва усулларини ўргатадиган махсус 
бўлими иншоотлар динамикаси деб юритилади. Бино ва иншоотларни 
эксплуатация қилиш жараёнида уларга турли динамик кучлар таъсир қилади. 
Буларга мисол тариқасида шамол ва ҳаракатланувчи кучларни (1-расм а, б) саноат 
биноларида машина ва механизмлар даврий ишлашидан вужудга келувчи ҳамда 
конструкцияларга таъсир этувчи вибрацион ёки зарб кучлари (1-расм в), портлаш 
жараёнидан бино ёки иншоотлар сиртига таъсир қилувчи кучлар (1-расм, г); бино 
ва иншоотларга улар асоси грунти орқали таъсир қилувчи сейсмик кучларни 
келтириш мумкин. (1-расм, д)
Динамик кучлар орасида гармоник характерда ўзгарувчи динамик кучлар 
алоҳида ўрин тутади. Бунга мисол тариқасида айланувчи қисмида эксцентриситет 
(мувозанатлашмаган масса) мавжуд бўлган машина ва механизмлардан вужудга 
келувчи кучларни қайд қилиш ўринлидир (2-расм).
Иншоотлар динамикаси курсида динамик кучлар қуйидаги турларга 
ажратилади: 
1. Стационар равишда ишлаб турган машина ва механизмлар (электр 
двигатели, турбогенераторлар, станок ва ш. к) таъсиридан вужудга келувчи 
даврий (қўзғалмас) кучлар. Бу турдаги динамик кучлар конструкция 
хусусиятларига боғлик бўлмасдан, шу конструкцияларда тебраниш манбаи 

---

7