Œзбекистон республикаси

15-
расм. Динамиклик коэффициентининг α /ω  нисбатга боғлиқлик графиги 
 

---

32 
МИСОЛ: Узунлиги L=3,0 м. бўлган балка ўртасида (L/2) жойлаштирилган 
двигател вазни Q=4 кH, айланишлар сони n=450айл/мин. Двигател ишлашидан 
ҳосил бўладиган марказдан қочма кучнинг вертикал ташқил этувчиси Psin
Θ
t 
га 
тенг бўлиб,
P
=1кН. Ушбу балка 12-номерли пўлатдан ишланган қуштаврдан ясалган. 
Двигател ишлашидан ҳосил бўладиган мажбурий тебранишлар амплитудаси ва 
кучланишлар қиймати аниқлансин.
Берилган: Ечиш:
L
=3, 0 м 
Q
=4 кН 
n=450 
айл/мин 
P(t)=Psin
ω
t 
P=1 
кН 
Y
max
=A-? 
σ
max
-? 
Балканинг хусусий тебраниш частотасини
аниқлаймиз.
EJ
QL
y
cm
48
3
=
(1)
cm
y
g
=
ω
(2) 
(1)-
формулани (2)-формулага қўйиб балка хусусий тебраниш частотаси 
қийматини аниқлаймиз:
g
QL
EJ
EJ
QL
g
y
g
cm
3
3
48
48
=
=
=
ω
Е=2, 1*10
8
кН/м
2
, жадвалдан 12 номерли қўштавр учун Jх=350*10
8
м
4
; g=9, 
81 м/с
2
- 
эркин тушиш тезланиши.
Ушбу параметрлар сон қийматлари ва масала шартида берилганлардан 
фойдаланиб юқоридаги номаълумни аниқлаш мумкин, яъни

---

33 
1
3
8
8
3
6
,
56
3
4
10
350
10
1
,
2
48
48
−
−
=
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
=
=
сек
g
QL
EJ
ω
Уйғотувчи куч таъсири частотаси
1
,
47
30
450
14
,
3
30
=
⋅
=
=
Θ
n
π
Система учун динамик коэффициент қиймати 
25
,
3
6
,
56
1
,
47
1
1
1
1
2
2
2
=






−
=
−
=
ω
θ
µ
Бундан кўриниб турибдики, динамик кучланиш ва бу ҳолдаги деформация 
қиймати ушбу параметрларнинг статик қийматларидан 3,25 марта катта бўлар 
экан. Балкада содир бўладиган максимал салқилик
см
EJ
PL
EJ
QL
y
Q
y
y
cmp
cm
56
,
0
077
,
0
25
,
3
306
,
0
48
48
3
3
max
=
⋅
+
=
+
=
+
=
µ
µ
Балкада вужудга келадиган кучланишнинг максимал қиймати
)
(
4
4
4
)
(
)
(
max
P
Q
W
L
W
PL
W
QL
p
cm
Q
cm
µ
µ
µσ
σ
σ
+
=
+
=
+
=
Жадвалдан 12-номерли қуштавр балка учун каршилик моменти (W)нинг 
киймати W=58,4 cм
3
Ушбу параметр ва Юқоридагилар ёрдамида балкадаги 
кучланишнинг максимал қийматини аниқлаш мумкин, яъни
2
max
/
93050
)
(
4
м
кН
P
Q
W
L
=
+
=
µ
σ
 
 
§2. 6. Тебранишлардан техникада фойдаланиш.
Кўп ҳолларда тебраниш бино ва иншоот конструкциялари нормал 
эксплуатациясига халақит беради ва уларнинг мустаҳкамлигига бевосита хавф 
туғдиради. Бундай ҳолларда тебранишларнинг зарарли таъсир параметрларини 
пасайтириш зарурияти туғилади. Шу билан бир қаторда бирор технологик жараён 
давомида тебранишларнинг кўпгина параметрларини оптималлаш масалаларини 
ечишга тўғри келади.
Бино ва иншоот конструкцияларининг тебраниши натижасидаги зарарли 
таъсирларнинг 
қийматларини 
баҳолаш, 
айниқса 
тебраниш 
пайтида 
конструкциялар ҳолатини олдиндан билиш ўта муҳимдир. Ушбу муаммони 
ечишда тебранишларни ўлчаш, жараённи бевосита ўрганиш аҳамиятлидир.
Механик тебранишлар параметрларини ўлчаш учун хизмат қиладиган прибор 
ёки ўлчаш ускуналари одатда 
виброметрлар деб юритилади. Кўпгина 

---

34 
виброметрлар ишлаш принципи бевосита мажбурий тебранишлар назарияси 
қонуниятлари тадбиқига асосланган.
Тебранишлар тўгрисида гап борар экан, уларнинг фақат зарарли томонини 
айтмасдан, халқ хўжалигида муҳим ўрин тўтган фойдали томонига ҳам тўхталиб 
ўтиш лозим.
Кўпгина ҳолларда техникада вибрация термини ишлатилади (виброметр 
сўзи-вибрацияни ўлчаш маъносини англатади). Одатда вибрация деганда кичкина 
амплитудали, катта частотали тебранишлар тушунилади. Вибрация-бу эластик 
жисмларнинг ўзгарувчан физик майдон таъсиридаги кичик механик тебранишла-
ридир.
Виброҳимоялаш (виброизоляция). 
 
Виброҳимоялаш 
(виброизоляция)-вибрациянинг 
зарарли 
таъсирини 
камайтиришнинг энг содда ва самарали конструктив ечимларидан биридир. Фараз 
қилайлик, мувозанатлашмаган айланувчи қисми бўлган машина бинога 
ўрнатилиши лозим бўлсин. Бунга мисол тариқасида касалхона ёки мехмонхона 
лифтининг ўзгарувчан токли моторини келтириш мумкин. Ушбу ҳолатда мо-
торнинг вибрацияси бинода ноқулайлик туғдиради. Шунинг учун бу шароитда 
моторнинг вибрация таъсирини йўқотиш асосий масаладир. Ушбу муаммони ҳал 
қилишнинг асосий ечими моторни пружина орқали осма таянчга 
жойлаштиришдир.
Қуйидаги расмда моторнинг пойдеворга икки хил усулда маҳкамланиши 
схематик тарзда кўрсатилган.
P
0
sin
Θ
t P
0
sin
Θ
t