Œзбекистон республикаси

Осма таянчли тизимлар. Кўпгина биноларни сейсмик ҳимоялашда бино 
таянчларини осма қайишқоқ қурилма шаклида тайёрлаш ғоясидан 
фойдаланилган. Ўтган асрнинг 60-йилларида Ашхобод шаҳрида Ф. Д. Зеленков 
раҳбарлигида сейсмик ҳимоя тизимли уч қаватли бино қурилди. Бу бинода ер 
устки юк кўтарувчи конструкция пружина ва узатма ёрдамида монолит пойдевор 
девор конструкцияларига осма ҳолида маҳкамланган. Худди шунга ўхшаш 
конструкция Испанияда қўлланилган.

---

239 
Ушбу конструкциялар тизимининг пойдевори бетон қудуқдан иборат бўлиб, 
унинг юқори плитасига бино юк кўтарувчи устун конструкцияси осилади (118-
расм).
 
118 -
расм. Осма таянчли сейсмик ҳимояли пойдевор.
1-
ростверк; 2-устун остига таянч;3-устун;4-устун ости таянчи ости плитаси;5-
олдиндан зўриқтирилган темир-бетон узатма;6-қудуқнинг юқори плитаси. 
 
Юқорида келтирилган иккала конструкция ҳам мураккаб ва қимматбаҳодир. 
Ф. Д. Зеленков сейсмик ҳимоя конструкция тизими бино умумий харажатининг 
14% ни ташкил қилди.
Булардан ташқари пўлат пружиналар доимий равишда зўриққан ҳолатда 
бўлади, бино ҳарқандай динамик кучга таъсирчан бўлади. Шунинг учун бундай 
сейсмик ҳимоялаш конструкциясини қурилишга тадбиқ қилиш норационалдир.
 
Сирпанувчи таянчлар тизими. Биноларда юк кўтарувчи ер устки 
конструкцияларининг пойдеворга нисбатан силжиш имконияти яратилса, зилзила 
пайтида бинога таъсир қилувчи горизонтал кучлар қийматини айтарли даражада 
камайтириш мумкин.
Зилзила пайтида тебраниш бино ёки иншоотга узатиладиган энергиянинг 
асосий қисми конструкциялар боғланишларида ички қаршилик ва ишқаланиш 
кучларини енгишга сарфланади.
Зилзила пайтида сейсмик ҳимоялашда ушбу принципдан фойдаланиш ғояси 
қатор лойиҳаларда амалга оширилди. Бу жараёнда бинонинг сейсмик энергияси 
бино юқори қисми билан пойдевори орасида сирпаниш (ишқаланиш) кучини 
енгишга сарфланиши бу усулнинг асосий мохиятини ташқил қилади.
Сирпанувчи камар қатор пластинкалардан иборат бўлиб, улар сирпаниш 
ишқалиш коэффициенти кам бўлган материалдан тайёрланади ва пойдевор билан 
бино юк кўтарувчи конструкцияси орасига жойлаштирилади(119-расм).

---

240