Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

Расм 1.3. Жаҳон бозорида талаб ва таклифнинг мувозанати 
- I мамлакатда маҳсулотга бўлган талаб ва таклифнинг бозор мувозанати E1 
нуқтасида эришилади. Ушбу нуқтада маҳсулот нархи РI га тенг бўлади. Иичи 
мамлакатда эса мувозанат E2 нуқтасида эришилади ва маҳсулот нархи PII га 
тенг бўлади.
РI РIIдан кам бўлгани учун, ушбу маҳсулот II мамлакатга нистабан I 
мамлакатда арзонроқ бўлади, шунинг учун I мамлакат учун уни II мамлакатга 
экспорт қилиш фойдали бўлади, II мамлакатга эса уни I мамлакатдан импорт 
қилиш фойдали бўлади. I ва II мамлакатлар ўртасида ички нархларда фарқ 
мавжуд бўлгани учун I мамлакатда маҳсулотнинг РI дан баландроқ бўлган 
барча нархда унинг таклиф ҳажми талаб ҳажмидан каттароқ бўлади. II
мамлакатда маҳсулотнинг РII дан пастроқ бўлган барча нарх даражасида унга 
бўлган талаб ҳажми унинг таклифидан каттароқ бўлади.
Мамлакатлар савдо муносабатларни ўрнатадилар. Иккита мамлакат 
мавжуд бўлгани учун I мамлакатдан экспорт қилинаѐтган маҳсулот миқдори II 
мамлакат импорт қилаѐтган маҳсулот миқдорига тенг бўлиши керак.
I мамлакатнинг экспорт ҳажми жаҳон бозоридаги маҳсулотнинг таклифига, II 
мамлакатнинг импорт ҳажми эса унинг жаҳон бозоридаги талабига тенг бўлади. 
I 
мамлакат Жаҳон бозори II мамлакат 
 
Pw 
PI 
P1 
P2 
D1 
D2 
Dw 
S1 
S2 
Sw 
PII 
экспорт 
импорт 
Pw 
Q1 
Qw 
экспорт 
импорт 
 E1 
E2 
Ew 
Q2 

---

16 
Жаҳон бозоридаги мувозанат Dw ва Sw чизиқлари кесишган Ew нуқтасида 
эришилади ва маҳсулотнинг жаҳон нархи Рw га тенг бўлади
Келтирилган жаҳон бозорининг оддий модели қисман мувозанат модели 
деб аталади. Ушбу моделдан фойдаланиш орқали жаҳон бозоридаги 
маҳсулотнинг талаб ва таклиф орасидаги боғлиликни, экспорт ва импорт 
ҳажмларини, маҳсулотнинг жаҳон мувозанат нархини аниқлаш мумкин.
Маҳсулотлар жаҳон бозорининг кенгайиши ХIХ-ХХ асрлар поғонасида 
халқаро иқтисодий муносабатларни кескин ривожланишига олиб келди ва улар 
маҳсулотларнинг мамлакатлараро айирбошлаш доирасидан чиқиб кета 
бошладилар. Ишлаб чиқариш кучларининг тез ривожланиши ва молия капитали 
мавқеининг ошиши жаҳон хўжалиги пайдо бўлишига олиб келди. Жаҳон 
бозори босқичидан жаҳон хўжалиги босқичига ўтишда нафақат 
маҳсулотларнинг халқаро ҳаракати, балки ишлаб чиқариш омилларнинг 
халқаро ҳаракати вужудга келади.
Жаҳон хўжалиги
– ишлаб чиқариш омиллари билан ўзаро боғлиқ 
жаҳондаги миллий иқтисодиѐтларининг йиғиндиси.
Жаҳон бозори каби жаҳон хўжалигининг асоси меҳнат ва бошқа 
омилларнинг халқаро тақсимотидир. Жаҳон хўжалигининг жаҳон бозоридан 
фарқи шундан иборатки, у нофақат халқаро маҳсулотлар орқали балки халқаро 
ишлаб чиқариш омиллари орқали фаолият олиб боради. Шунинг учун у бозор 
иқтисодиѐти ривожланишининг юқорироқ поғонаси деб ҳисобланади.
Жаҳон хўжалиги миллий ва давлатлараро иқтисодий сиѐсат 
инструментлари орқали тартибга солинади. Жаҳон хўжалиги доирасида 
алоҳида мамлакатларнинг иқтисодиѐти очиқроқ ва халқаро иқтисодий 
ҳамкорликка йўналтирилган бўлади.