Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

So
25
50
50
Импорт
Ватан
Кийим
Тахта
Тахта
30
20
20
15
С
S
1
S*o
C*
100
40
Хориж
100
Тахта
Кийим
12
20
80
70
Экспорт
Импорт
S*
1
Расм 1.4. Мутлақ афзаллик ва ташқи савдодан фойда олиш  
Бундай шароитда кийим ва тахта маҳсулотларини максимал истеъмол 
қилиш ҳажми ҳар бир мамлакатда ишлаб чиқариш имкониятлари чизиқлари 
орқали тавсифланади (1.4 - расмдаги қалин чизиқлар). Бу ерда альтернатив 
харажатлар доимий деб ҳисобланганлиги сабабли ишлаб чиқариш имкониятлари 
чизиқлари тўғри чизиқлардан иборат. 
Бизнинг мисолимизда Ватан кийим ишлаб чиқаришда, Хориж эса тахта 
ишлаб чиқаришда мутлақ афзалликка эга.
Халқаро савдо алоқалари ўрнатилмасдан олдин ҳар бир мамлакат фақат ўзи 
ишлаб чиқарган маҳсулотини истеъмол қилиши мумкин ва ички бозорда бу 
маҳсулотларнинг нисбий нархлари уларни нисбий ишлаб чиқариш харажатлари 
билан аниқланади. Бизнинг мисолимизда Ватанда 1 бирлик кийим баҳоси 0,5 
бирлик тахтага тенг бўлса, Хорижда 1 бирлик кийим баҳоси 2,5 бирлик тахтага 
тенг. Демак, Хорижда кийимнинг нисбий баҳоси Ватандагига нисбатан 5 баробар 
юқори, Ватанда эса тахтанинг нисбий баҳоси 5 баробар юқори.

---

27 
Савдо алоқалари ўрнатиладиган бўлса ташқи савдо оқимлари йўналишлари 
ишлаб чиқариш харажатлари нисбатлари билан белгиланади: Ватанга кийим 
экспорт қилиш ва тахта импорт қилиш фойда келтирса, Хорижга эса тахта 
экспорт қилиш ва кийим импорт қилиш фойда келтиради. 
Халқаро савдо ўзаро манфаатли бўлиши учун ташқи бозорда маҳсулотнинг 
нархи худди шу маҳсулотни экспорт қилувчи мамлакатдаги ички мувозанат 
нархидан юқори ва импорт қилувчи мамлакатникидан паст бўлиши керак. 
Бизнинг мисолизимизда кийимнинг жаҳон бозоридаги нархи қуйидаги 
чегараларда ўрнатилиши керак: 
0,5 бирлик тахта < 1 кийим < 2,5 бирлик тахта 
Агар жаҳон бозорида нарх, айтайлик, 1 бирлик кийим = 1 бирлик тахта 
бўладиган бўлса, унда кийим ва тахтани истеъмол қилишнинг максимал ҳажми 
савдо имкониятлари йўналишлари бўйича аниқланади (1.4 - расмда узилувчан 
чизиқлар). Ушбу чизиқларнинг қиялиги дунѐ бозорида кийим ва тахтанинг 
нархлари нисбати билан белгиланади. Мамлакатларнинг ташқи савдодан 
олинадиган фойдлари уларнинг истеъмолини кўпайиши билан характерланади. 
Истеъмол эса икка сабабга кўра кўпайиши мумкин: 
1. Истеъмол таркибининг ўзгариши; 
2. Ишлаб чиқаришга ихтисослашиш. 
Биринчи ҳолда ихтисослашиш рўй бермайди ва мамлакатларда талаб 
таркиби билан белгиланадиган ишлаб чиқариш таркиби ўзгармай қолади. 
Айтайлик, Ватанда ишлаб чиқариш таркиби унинг ишлаб чиқариш имкониятлари 
чизиғида ѐтган So нуқта билан, Хорижда эса S*
1
нуқта билан аниқланади (1.4 - 
расм) деб фараз қилайлик. Ўзининг афзалликка эга бўлган маҳсулотининг бир 
қисмини ташқи бозорда сотиш орқали мамлакат бошқа товарни кўпроқ сотиб 
олиши ва истеъмол қилиши мумкин. Истеъмол таркибини шу тарзда ўзгартириш 
орқали мамлакат, ишлаб чиқариш таркиби ўзгармаган тақдирда ҳам ишлаб 
чиқариш имкониятлари чегарасидан ташқарига чиқиб, истеъмол ҳажмини 
кўпайтиради. 

---

28 
Иккала мамлакат ҳам ўзлари учун афзалликка эга бўлган маҳсулотларни 
ихтисослашадиган бўлсалар, улар бундан ҳам кўп фойда олишлари мумкин. 
Бундай ҳолда ҳар икки мамлакат ҳам кийим, ҳам тахта истеъмолини кўпйтириши 
мумкин (масалан, 1.4 - расмда Ватан учун C нуқта, Хориж учун С* нуқта). Бу эса 
ҳар бир мамлакат қайси маҳсулотни ишлаб чиқаришда мутлақ афзалликка эга 
бўлса, шу соҳада ишлаб чиқаришга ихтисослашиши, бу маҳсулотнинг бир 
қисмини экспорт қилиши ва бошқа мамлакат мутлақ афзалликка эга бўлган 
маҳсулотларни импорт қилиши натижасида истеъмолини кўпайтириши 
мумкинлигини, ташқи савдо унда қатнашадиган барча мамлакатларга фойда 
келтиришини кўрасатади.