Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

4. Ишлаб чиқариш омилларининг халқаро тақсимоти 
Халқаро иқтисодиѐтни пайдо бўлишининг ва ривожланишининг сабаби 
ва шарти халқаро меҳнат тақсимотининг вужукдга келиши ва 
ривожланишидир.
Халқаро меҳнат тақсимоти
– мамлакаталар маълум бир маҳсулот ишлаб 
чиқаришга ихтисослашишини назарда тутатиган мамлакатлараро ижтимоий 
худудий меҳнат тақсимоти ривожланишининг энг юқори поғонаси. 
Халқаро меҳнат кооперацияси
– халқаро меҳнат таксимотига 
асосланган энг юқори самара билан ишлаб чиқарилаѐтган маҳсулотларни 
мамлакатлараро айирбошлашдир. 
Халқаро меҳнат тақсимоти халқаро меҳнат кооперациясига олиб келади. 
Халқаро меҳнат тақсимоти ривожланишининг муҳим омили деб бошқа 
омилларнинг халқаро тақсимоти ҳисобланади. Мамлакат маълум бир 
маҳсулотни ишлаб чиқаришга ихтисослашганини асосий сабаби унда бошқа 
мамлакатларга нисбатан ушбу маҳсулотни самаралироқ ишлаб чиқариш учун 
керакли ишлаб чиқариш омиллари мавжудлигидир.
Ишлаб чиқариш омилларининг халқаро тақсимоти 
– бошқа 
мамлакатларга нисбатан маълум бир маҳсулотларни самаралироқ ишлаб 

---

13 
чиқариш учун муҳим ҳисобланадиган, турли ҳил мамлакатларда тарихий 
шаклланган
омилларнинг мавжудлиги.
5. Жаҳон бозори ва товарларнинг халқаро ҳаракати 
Халқаро меҳнат тақсимоти ва унинг кооперацияси жаҳон бозори вужудга 
келишига асос солдилар. 
Жаҳон бозорининг пайдо бўлиши ички бозордан бошланади. Ички 
бозорда барча савдога қўйилган маҳсулотлар мамлакат ичида сотилади. Ички 
бозорнинг вужудга келиши меҳнат тақсимотига асосланган товар хўжалиги 
тузилишининг энг олдинги босқичига тўғри келади (Қадимги Рим, Қадимги 
Гретсия, Қадимги Хитой, Миср, Эфиопия).
Пайдо бўлишдан сўнг ички бозорлар ихтисослаша бошладилар. 
Маҳсулотларнинг миллий бозорлари вужудга келди. Бунда чакана савдо 
бозорлари улгуржи савдо бозорларидан ажралди, меҳнат, капитал бозорлари 
пайдо бўлди ва ички бозорнинг бир қисми чет элдаги истеъмолчилар 
талабларини қондиришга йўналтирилди. 
XVI асрдан бошлаб XVIII асрнинг ўртасигача меҳнат тақсимотига 
асосланган мануфактура маҳсулотларни кўпроқ миқѐсда ишлаб чиқариш учун 
шарт-шароитлар яратиб берилди. Натижада ички бозорлар тўлиб, худудий, 
давлат, давлатлараро ва халқаро бозорлар ўз ривожини топдилар.