´збекистон республикаси солиµНИ

 
 
 
Мавзу 2: Бухгалтерия ҳисобининг назарий асослари 
РЕЖА: 
 
1.
«Ўзбекистон Республикасида бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботи тўғрисида»ги Низом.
2.
Ҳисоб – ахборот тизим сифатида. 
3.
Ҳисоб ўлчовлари ва турлари. 
4.
Бухгалтерия ҳисобини олиб боришда қўйилган талаблар, вазифалар ва объектлар.
5.
Бухгалтерия ҳисобинииг элементлари.
Таянч иборалар:
бухгалтерия ҳисоби, ҳисоб турлари, ўлчов бирликлари, хисоб сиёсати, 
иккиёқлама ёзув, бухгалтерия хисоби хисобварақалари, бухгалтерия баланси. 
Бозор иқтисодиёти шароитида бухгалтерия ҳисобини тўғри ташкил этиш ишлаб чиқариш 
самарадорлигини ошириш учун муҳим аҳамият касб этади. 
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Ўзбекистон Республикасида 
бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботи тўғрисида»ги Низомни тасдиқлаш ҳамда «Бухгалтерия 
ҳисоби счетлар тизимини такомиллаштириш хақида»ги 1994 йил 26 март 164-сонли қарорига 
асосан тасдиқланган счетлар (ҳисобварақлар) режаси жорий қилинган. 
Юқоридаги қарорга асосан Ўзбекистон ҳудудида бухгалтерия ҳисобини ташкил 
қилишнинг умумий қоидалари, хўжалик жараёнларини ҳужжатлаштириш ва уларни 
бухгалтерия ҳисобида акс эттириш каби қоидалар ўз ифодасини топган. 
Ҳисобнинг тезкор (оператив), статистик ва бухгалтерия ҳисоби сингари турлари мавжуд. 
Тезкор ҳисоб
маълум хўжалик жараёнларини шу жараён ва жараёнлар юз берган 
жойнинг ўзида кечиктирмай назорат олиб боради.
Унинг хусусиятларидан бири шундаки, унинг ёрдамида хўжаликнинг ҳамма томони эмас, 
балки баъзи бир кўрсаткичларигина назорат қилиб боради. Иккинчи хусусияти эса – бу ҳисоб 
маълумотлари хўжалик фаолияти ва жараёнларини кузатиш натижасида олинади. Уларни 

---

12 
махсус ҳужжатларда қайд қилиш шарт эмас. Маҳсулот ишлаб чиқариш режасининг 
бажарилиши, иш ҳақи фондининг кундалик сарфи, товар етказиб берувчи дорихонава 
ҳаридорлар билан тузилган шартнома шартларига риоя қилиш ва бошқа маълумотлар 
оператив ҳисоб ёрдамида олинади. 
Статистик ҳисоб оммавий ижтимоий ҳодисаларни ўрганиш ва назорат қилиш тизимидан 
иборатдир. 
Тезкор ҳисоб корхоналарда ишлаб чиқаришни тезкор бошкариш мақсадларида 
юритилади. Тезкор ҳисоб жойнинг ўзида ва бирор-бир хўжалик жараёнини содир этиш 
пайтида юритилади. Тезкор ҳисоб воситасида материаллар ёки товарларни етказиб бериш, 
тайёр маҳсулот чиқариш ва уни сотиш устидан назорат амалга оширилади. Тезкор ҳисоб 
маьлумотлари, одатда, оғзаки, телефон ёки факс орқали берилади.