67
сийдик ранги ўзгариши, бел соҳасидаги оғриқ кабилар қайд қилинганлиги аниқланади.
Бироқ, бундай анамнез ҳамиша кузатилавермайди. Артериал босим буйрак патологияси
тўғрисида маълумотлар бўлмаганда ҳам кўтарилиши мумкин: (нефрит, пиелонефритнинг
секин
кечадиган турлари, буйрак томирлари шикастланиши ва б.), бунда қўшимча
текшириш ўтказиш зарур.
Келиб чиқиши буйракка алоқадор симптоматик гипертензия диагностикасида асосий
жараён (буйрак касалликлари)ни аниқлаш бош масала ҳисобланади. Қон босими ошиши
билан сийдик синдроми бўлиши одатда нефрит, пиелонефрит, пиелоцистит ҳақида
ўйлашга ҳуқуқ беради; бу фикр қон босими ошиши билан бирга иситма, кам ифодаланган
сийдик синдроми (бириктирувчи тўқиманинг систем касалликлари, хусусан — тугунчали
периартериит), қорин бўшлиғида пайпасланадиган ўсма (буйрак ўсмалари, поликистози,
гидронефроз) ва бошқаларга ҳам тегишли.
Шубҳали ҳолларда қўшимча, шу жумладан текширишнинг бир-мунча замонавий
усуллари, чунончи: умумий қон анализи; сийдик чўкмасини Каковский—Аддис усули
бўйича текшириш; сийдикни
бактериологик текшириш, буйракларни, мочевина
даражасини, қонда креатининни функционал текшириш; изотоп ренография; пиелография,
урография; қонтраст ангиография, буйракларни ультратовуш билан текшириш;
буйракларнинг компьютер томографияси, буйрак биопсияси ва бошқалар ёрдам беради.
II. Эндокрин гипертензиялар.
1. Бирламчи альдостеронизм (Конн синдроми) — буйрак усти безлари пўстлоғининг
коптокчали қатламида ортиқча ва идора қилинмайдиган альдостерон ҳосил бўлиши
натижасида ривожланадиган клиник синдром.
Бу синдром учун алмашиниб турадиган, доимий бўлмаган, оёқларда яхши
билинадиган мушак сустлиги, камдан-кам ҳолларда оёқ мушаклари фалажлиги,
оёқларнинг спазм ва контрактуралар кўринишидаги тетания ҳодисалари (баъзан
парестезия, полидепсия, полиурия, никтурия ва руҳий астепия) хосдир.
Артериал
гипертензия деярли 100% ҳолларда учрайди, айрим кишиларда у 15—20 йил ва бундан
ортиқ йилларгача сақланиб қолиши мумкин. Артериал босим симоб устуни ҳисобида
180/100—230 /110 мм атрофида ўзгариб туради. Артериал босимнинг ошишига ва
бирламчи альдестеронизмнинг бошқа белгиларига калий танқислиги ва хужайрадан
ташқаридаги алкалоз асосий сабабчидир.
Қонн синдроми негизида симптоматик гипертензия диагнозини тасдиқлаш
мақсадида қатор қўшимча текшириш усулларини ўтказиш зарур. Чунончи: сийдикда
калий ва натрийнинг суткалик ажралиб чикишини текшириш; қон плазмасида калий ва
натрий миқдорини аниқлаш; қон ишқорий резервини; қон плазмасида ренин даражасини,
суткалик сийдикда альдостерон даражасини аниқлаш. Инструментал текшириш
усуллари: буйрак усти безларини радиоизотоп текшириш, компьютер томография, буйрак
усти безларини селектив флебография қилиш, ретропневмоперитонеум
билан буйрак
усти безлари томографияси кимматли натижалар беради.
2. Иценко—Кушинг касаллиги ва синдроми. Иценко—Кушинг касаллиги асосида
дўмбоқ остида кортикотропин—рилизинг гормони ва гипофизда АКТГ ортиқча ишлаб
чиқарилиши ётади, бу ўз навбатида буйрак усти безлари пўстлоғи, айникса унинг даста
зонасининг икки томонлама диффуз гиперплазиясига ва ортиқча кортизол ҳосил
бўлишига олиб келади.
Иценко—Кушинг синдроми, худди касаллиги каби, кортизол мўллиги сабабли
вужудга келади. Иценко—Кушинг касаллиги ва синдроми одамларда 0,1% ҳолларда
учрайди. Асосан аёл жинсига мансуб шахслар: балоғат ёшидаги қизлар, ҳомиладорлик
давридаги аёллар, кўпинча туғруқдан, абортлардан кейин ёки климактерик даврда
касалланадилар, у 20 дан 40 ёшгача энг кўп учрайди.
Клиникаси: ташқи кўриниш ўзгаради, юз «ойсимон», бўйин, елкалар, қоринга ёғ
йиғилиб семириш; тери қуруқ, «мармар» тусга киради,
мушак атрофияси, уйқучанлик,
бефарқлик, баъзан маниакал ёки параноид ҳолатлар, депрессия кузатилади; эркакларда
68
либидо ва потенция бузилади, аёлларда — аменорея, ҳомиладорлик жуда кам, соқол-
мўйлов чиқади.
Бу ҳолат учун хос белгилар билан бирга беморларнинг 80—95 фоизида симоб
устуни ҳисобида 180/110 мм атрофида ва бундан юқори артериал гипертензия
аниқланади.
Иценко—Кушинг касаллиги оқибатининг ёмонлиги билан ажралиб туради, даво
қилинмаган
беморлар, одатда, 5—6 йилдан узоқ яшаб кета олмайдилар, бинобарин, эрта
диагностика ғоят муҳим. Диагностика анамнез, ўзига хос объектив маълумотлар ва айниқса
қунт билан текширишга асосланиб амалга оширилади, бунда қўйидаги текшириш усуллари
ўтказиш
тавсия
этилади:
суткалик
сийдикда 17-кетостероидлар
ва 17-
оксикортикостероидлар миқдорини аниқлаш; қонда 17 ва 11 оксикортикостероидлар
секрецияси суткалик ритмини текшириш; турк эгарини обзор суратга олиш ва уни
компьютер томография қнлиш. Бошқа омилларни истисно қилиш учун зарур бўлганда
диагностиканинг бошқа усуллари ҳам қўлланилади.
3. Феохромоцитомалар. Феохромоцитомалар — катехоламинларни синтез қиладиган
ва уларни турли миқдорларда, номунтазам қонга ажратадиган буйрак усти безларининг мия
қатлами ва буйрак усти бези ташқарисидаги хроммафин тўқима (параганлиома) нинг
ўсмалар гуруҳидир. Ўсмалар ҳар қандай ёшдаги кишиларда, бироқ кўпроқ 40—50 ёшларда,
эркакларда ва аёлларда бир хил учрайди, болаларда— ҳамма ҳолларнинг 12фоизида
кузатилади. Симптома-тик гипертензия ҳолларининг 0,6 фоизи феохромоцитомалар
улушига тўғри келади. Артериал босим ошишига қонга катехоламинлар ажралиб чиқиши
бевосита сабабчи ҳисобланади.
Do'stlaringiz bilan baham: 
