Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

Буйрак усти безлари касалликларининг диагностикаси
Эндокрин тизимининг касалликлари, хусусан, буйрак усти безлари муаммоси жуда муҳимдир, чунки буйрак усти бези патологияларини узоқ вақт давомида камдан-кам ҳолларда беморларда аниқланган, аксинча ва ҳаёт давомида фақат катта ўлчамларга эга бўлганда аниқланган. Шу муносабат билан буйрак усти касалликлари диагностикаси эндокрин патологиянинг энг қийин қисмларидан бири ҳисобланади.
Буйрак усти безларини ультратовуш текшируви (ультратовуш) - буйрак усти безларини аниқлашнинг скрининг усули. Ультратовуш текширувида ўзгаришсиз буйрак усти безлари ҳолатларнинг кўпи билан аниқланмайди, аммо ультратовуш буйрак усти безларининг ўсмаларини ташхислашда энг самарали усуллардан бири бўлиб, унинг сезгирлиги 94,3% ни ташкил этди. Бундан ташқари, дуплекс сканерлашдан қўшимча фойдаланиш ўсманинг қон билан таъминланиш даражасини, ўсмани аорта ва пастки кавак вена нисбатан ҳолати ва нисбатини аниқлашга имкон беради.



Расм.17. Буйрак усти бези УТТ. Ўнг буйрак усти бези ўсмаси.
Сўнгги йилларда амалий тиббиётда МСКТ ва магнит-резонанс томография (МРТ) каби тадқиқот усулларини фаол жорий этиш натижасида аниқланган буйрак усти бези патологиялари сони сезиларли даражада ошди.
Ноинвазивлик, юқори маълумотлилик, қизиқиш доираларининг тўғридан-тўғри тасвири, уч ўлчовли реконструктсия қилиш имконияти, маҳаллий (контрастсиз) тадқиқотлар учун қарши кўрсатмалар йўқлиги буйрак усти безларининг турли патологияларини ташхислашда МСКТ ни "олтин стандарт" га айлантирди. Буйрак усти безларининг ўсмаларини аниқлашда МСКТ сезгирлиги 93-97%.
Расм.18. Буйрак усти безлари МСКТ. Ўнг буйрак усти бези ўсмаси.

МСКТнинг шубҳасиз афзаллиги - ҳар қандай қизиқиш зонасининг зичлигини, яъни маълум бир тўқима аниқ холатини ёрита олиш қобилиятидир.

МСКТ энг яхши усул деб ҳисобланишига қарамай, буйрак усти ўсимтаси борлигига шубҳа бўлган беморларни текширишдан олдин, кўплаб мутахассислар МРТни қўшимча текшириш усули сифатида тавсия қиладилар. МРТ сезгирлиги 70%, аниқлик 85% ва ўзига хослик 100% га етади.
Расм.19. Буйрак усти безлари МРТ. Чап буйрак усти бези ўсмаси.
Вена ичига юборилган контрастли МСКТ ва МРТ юқори сезувчанлик ва адренал ўсмаларни аниқлаш учун ўзига хос хусусиятларга эга (97,7%) ва уч ўлчовли тасвирни тиклашда улар адренал ўсманинг атрофдаги тўқималар билан ўзаро боғлиқлигини янада аниқроқ аниқлашга имкон беради, бу амалиётларда жарроҳлик киришни танлашда ва ҳажмни режалаштиришда фойдали бўлиши мумкин.
Кўзга кўринадиган инвазив усуллардан энг машҳури бу мустақил тадқиқот сифатида ишлатиладиган буйрак усти бези флебографияси хисобланади. Бундан ташқари, буйрак усти бези томирини катетеризация қилиш, рентген контрастли текшируви билан, унинг гормонал таркибини ўрганиш учун органдан оқиб чиқадиган қонни олиш имконини беради.

Расм. 20. Буйрак усти бези флебографияси. Чап буйрак усти бези гиперплазияси.

Гормонал фаол ўсмаларни ташхислашда қон ва сийдикдаги гормонлар концентрациясини ўрганиш муҳим аҳамиятга эга. Феохромоцитомаларни ташхислашда қонда ва кунлик сийдикда метанефрин, норметанефрин ишлаб чиқарилишини аниқлашнинг асосий усули бу биокимёвий усуллардир. Кортикостеромада гормонал фаолиятни ташхислашнинг қимматли усули веноз қонда кунлик ва эркин кортизол даражасини ва кунлик сийдикда 17-ОКС ни аниқлашдир.

Аьлдостерон концентрациясини ва плазма-ренин фаоллигини аниқлаш, шунингдек, катехоламинлар ва кетостероидларнинг кунлик сийдикдаги концентрациясини аниқлаш гиперренин, гипертензиянинг нормо ёки гипоренин хусусиятини тасдиқловчи, гиперальдостеронизмнинг мавжудлигини ва гиперальдостеронизм турини фарқлайдиган лаборатория усуллари муҳимдир.
Позитрон эмиссиня томографияси буйрак усти ўсмаларини ташхислашда янги истиқболли усул ҳисобланади. ПЭТдан фойдаланиш ҳозирда чекланган ва асосан шубҳали ва қийин диагностика ҳолатларида, шунингдек кимётерапия терапиясини режалаштиришда ва уларнинг самарадорлигини аниқлашда қўлланилади.