Ўзбекистон Республикаси Президенти

O'quv faoliyati natijalari:
O'zbek davlatchilining shaklanishiga turtki bo'lgan asosiy sabab va omillar,jahon miqyosida tashkil topgan eng qadimgi davlatlar to'g'risida tushunchaga ega bo'ladilar;
Mintaqamizda paydo bo'lgan ilk davlat
uyushmalari: Katta Xorazm va qadimgi Baqtriya davlatlari va ularning o'zbek davlatchiligi
shakllanishidagi o'rni to'g'risida, shaharsozlikning paydo bo'lishi haqida ma'lumotga ega bo'ladilar; Vatanimiz tarixi bir tekisda o'tmaganligi, ajnabiy bosqinchilarning bosib olishi, yurt tinchligi, davlat mustaqilligi uchun kuragan xalq qahramonlari tug'risida ma'lumotga ega bo'ladilar;
Yunon, Baqtriya davlatining paydo mil.avvalgi III asrning boshlarida tashkil topgan Qang' davlati, Dovan davlati va Kushon davlatining tashkil topishi, Kushon davlatining iqtisodiy va madaniy jixatdan yuksalishi to'g'risida tushunchaga ega bo'ladilar

Ta'lim berish usullari		Ko'rgazmali ma'ruza, suhbat, taqdimot, aqliy hujum, munozara
Ta'lim berish shakllari		Ommaviy, juftlik
Ta'lim berish vositalari		O'quv qo'llanma, proektor, slaydlar, grafik, tarqatma materiallar
Ta'lim berish sharoiti		Texnik vositalar bilan ta'minlangan auditoriya
Monitoring va baholash		Og'zaki nazorat: savol-javob, o'z-o'zni nazorat qilish

3.2. «O'zbek davlatchiligining shakllanishi va dastlabki taraqqiyot bosqichlari» mavzusidagi ma'riiza inaslig'idotining texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta'lim beruvchi	Ta'lim oluvchilar
1-bosqich	1.1. O'quv fani bo'yicha uchinchi ma'ruzaning	Tinglaydi
Mavzuga	nomini aytadi. Ekranga mavzu bo'yicha ishlangan
kirish	slaydlarni chiqaradi (slaydlar)	Tinglaydi.
(15 daqiqa)	1.2. Mavzu bo'yicha qo'yilgan masalalar haqida
	ma'lumot beradi. 1.3. Mavzuni o'zlashtirishda foydalanish uchun zarur bo'lgan adabiyotlar ro'yxati bilan tanishtiradi.	Slaydga qaraydilar
2-bosqich	2.1. Talabalar bilimini faollashtirish maqsadida	Savolga javob beradi
Asosiy	savol beradi:
bosqich	1. «Davlat nima va u qanday vujudga kelgan?»
(55 daqiqa)	2. Uch ming yillik tarixga ega bo'lgan o'zbek davlatchiligining shakllanishi va rivojlanishi,
	davlari to'g'risida nimalarni bilasiz? 2.2. Javoblarni umumlashtirib, o'zbek davlatchiligining shaklanishi va taraqqiyot	Tinglaydi, yozadi.
	bosqichlari to'g'risida tushuncha beradi slaydlarni chiqaradi (slaydlar)	Tinglaydi, yozadi.
	Ilk davlatchilikning paydo bo'lishiga turtki bo'lgan asosiy sabab va omillar haqida to'liqroq ma'lumot beradi Antik davr davlatlari, ularning ijtimoiy-	Tinglaydi, yozadi.
	iqtisodiy va siyosiy hayotiga oid tushunchalar beradi; 2.5. Har bir rejani mustahkamlash maqsadida quyidagicha savollar beradi: 1. Insoniyat tarixida vujudga kelgan eng qadimgi davlatlar qaysilari?	Talabalar savolga javob beradi
	Vatanimiz hududida tashkil topgan eng qadimgi davlatlar to'g'risida ma'lumot bering. Vatanimiz hududiga bostirib kelgan ajnabiy bosqinchilar kimlar va ularga qarshi kurashgan ajdodlarimiz to'g'risida nimalarni bilasiz? Milloddan avvalgi birinchi ming yillikning ikkinchi yarmi va milodiy I-IV asrlarda vujudga kelgan davlatlar to'g'risida ma'lumot bering. 2.6. Javoblar umumlashtiriladi. O'zbekistondagi bugungi siyosiy jarayonlarning o'ziga xos tomonlari haqida to'liq ma'lumot beradi.	Tinglaydi, yozadi
3-bosqich	3.1. Mavzu bo'yicha talabalarda yuzaga kelgan	Savollar beradi.
Yakuniy	savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa
bosqich	qiladi.
(10 daqiqa)	3.2. Mustaqil ishlash uchun talabalarga topshiriq beradi	Vazifani yozib oladi.

Muammoni hal etish texnologiyasi
Muammoni hal qilish uslubi yoki muammoga qaratilgan uslubi - muammoni aniqlash va uni hal qilishning eng maqbul yo‘llarini topishga o‘quvchining tayyorgarligini tekshirib ko‘rish uchun qo‘llaniladi. O‘quvchi bunda birinchi bo‘lib muammona aniqlab oladi. So‘ngra muammoni yechish uchun axborotlarni izlaydi. Izlanish chog'ida o’quvchi kerakli jurnallar, monografiyalar, darsliklar, qo‘llanmalardan va Internet tizimidan foydalanishi mumkin. Olingan axborotlarning ishonchliligini baholash, uni mahalliy sharoitlarda tatbiq etsa bo’lishini idrok etishi lozim. O’quvchi olingan ma‘lumotlardan xulosa chiqarishi va ularni amalda tatbiq etish ko‘nikmalariga ega bo‘ladi.


“Debatlar” usulini o’tkazish bosqichlaru
O’qituvchi: Yangi mavzuni tushuntirishdan avval talabalarga quyidagi muammoli vaziyatni og'zaki bayon etadi.
Muammoli vaziyat:
Matematika fanidan yangi o’qituvchi darsga kirdi. Misolni yechishni tushuntirar, lekin daftardan ko’zini uzmas edi. O’qituvchi misolni doskaga yozib tushuntirayotganida o’quvchilar uni daftarini berkitib qo’yishdi. O’qituvchi qarasa daftar joyida yo’q, u misolni davomini yozolmay qoldi...

• 
  Talabalardan mazkur muammoli vaziyatni kelib chiqishiga sabab bo’lgan holat so’raladi va u tahlil qilinadi, ya‘ni muammoli vaziyat, o’quv muammosi, o’quv muammosini yechish uchun izlanish, yechim tartibida;
  
• 
  Fikrlar umumlashtirilib, yangi mavzuni bayonini boshlaydi.
  

Talaba: - Muammoli vaziyatni tahlil qilib, o’z munosabatini bildiradi;

• 
  Fikrlarini misol va sabablar orqali tushuntiradi.
  

Kutiladigan natija: Talabalar muammoli vaziyatni tahlil qilish orqali muammoli o’qitish, uni tashkil etish bosqichlarini o’rganadilar.




•
O'QUV- VIZUAL MATERIALLAR
Davlat insoniyat taraqqiyotining ma‘lum bosqichida,
ishlab chiqarish qurollari va vositalariga xususiy
mulkchilik paydo bo'lgandan va jamiyat bir-biriga
qarma-qarshi sinflarga bo'lingandan keyin,
kelishtirib bo'lmaydigan sinfiy ziddiyatlar mahsuli
va dalili sifatida paydo bo'lgan. Davlat jamiyatga
tashqaridan zo'rlab kiritilgan kuch bo'lmay, balki
ishlab chiqarish munosabatlarining rivojlanishi
natijasida jamiyatning o'zida vujudga kelgan.

• 
  B ronza davridayoq sun'iy sug'orishga asoslangan dehqonchilik O'rta Osiyo xo'jaligining asosini tashkil etgan. Sug'orma dehqonchilikning yuqori unumdor shakllari jamiyatda hal qiluvchi o'zgarishlarga olib keldi. Xususan, dehqonchilik rivoji natijasida qo'shimcha mahsulot va xususiy mulk ko'rinishlari paydo bo'ldi.
  
• 
  Jamiyat hayotida metallning keng yoyilishi ham dastlabki davlatchilikning asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Hozirgi kunga kelib O'rta Osiyoning juda ko'plab bronza va ilk temir davriga oid yodgorliklaridan (Sopolli, Jarqo'ton, Qiziltepa, Anov, Ko'zaliqir, Afrosiyob, Daratepa, Chust, Dalvarzin va boshq.) ishlab chiqaruvchi xo'jalik bilan bevosita bog'liq bo'lgan metall qurollar topib o'rganilgan. Mehnat qurollarining metaldan ishlanishi mehnat unumdorligining yanada oshishiga keng imkoniyatlar yaratdi.
  

Faollashtiruvchi va muammoli savollar:

1. 
   Qaysi davlat dunyoda eng qadimgi hisoblanadi?
   
2. 
   Davlatni o‘zingizga ma‘lum bo‘lgan belgilarini ayting.
   
3. 
   Davlatni o‘zingizga ma‘lum bo‘lgan vazifalarini sanang.
   
4. 
   Nima sababdan O‘rta Osiyoda dastlabki “davlatlarning taraqqiyoti ilk temir asriga to‘g‘ri keladi”?
   
5. 
   Sharq mamlakatlarida davlatning qaysi shakli o‘rnatilgan?
   
6. 
   Sizning qadimgi va xozirgi davlatlar ularning vazifalari o‘rtasidagi farq, nimalardan iborat?
   
7. 
   Siz bugungi kunda O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan davlat qurilishi vazifalari munosabati bilan bu mavzuni o‘rganish alohida ahamiyat kasb etadi degan fikrga qo‘shilasizmi?
   
8. 
   O‘zbek davlatchiligining vujudga kelish va taraqqiyoti tajribasidan mustaqillik sharoitida foydalanish mumkinmi?
   

• 
  Ilk davlatlarning paydo bo'lishida o'zaro ayirboshlash, savdo-sotiq va madaniy aloqalarning ham ahamiyati nihoyatda katta bo'lgan. Dastavval shuni aytish joizki, O'rta Osiyo hududlarida yashagan aholi qadimgi davrlardan boshlab o'zaro munosabatlarni rivojlantirib kelganlar. Bronza davriga kelib shimoldagi ko'chmanchi chorvador qabilalar va janubdagi o'troq dehqonchilik aholisi o'rtasida o'zaro mol ayirboshlash va madaniy aloqalar yanada jadallashadi.
  
• 
  Mil avv. III - II ming yillliklarga kelib O'rta Osiyo jamiyatida sodir bo'lgan iqtisodiy taraqqiyot jarayonlari bu hududlarda ilk shaharlarning paydo bo'lishiga imkon yaratdi. Tadqiqotchilarning fikrlariga qaraganda, ilk shaharlar paydo bo'lishi dastlabki davlatchilik shakllanishida eng muhim va asosiy omil bo'lib, bu ikkala jarayon uzviy bog'liq holda kechgan