‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. Q. Pardayev, B. A. Xasanov, B. Yu. Maxsudov, D

14.1-jadval
Korxona rahbarining bajaradigan
fiinksiyalari tavsifi
Funksiyalaming nomi
Fnnksiyalar-
ning turi
T/r
Nomi
Nimaga
qaratilganligi
A— asosiy,
Yo 
— 
yordamchi,
N—keraksiz
I z o h
1
T e z k o r
y ig eilish
U m u m iy
topshiriqni b erish
A
Bajarilishini
rahbam ing
o‘zi nazorat
qiladi
2
B o 6lin m a
rahbarlari
b ila n a lo h id a
gap lash ish
H ar b ir b o ‘lim n in g
xususiyatini
in ob atga o ig a n
h o ld a a lo h id a
top sh iriq berish va
shu
b o ‘lim d a g i
v a ziy a tn i b ah olash
A
Bajarilishini
rahbam ing
oczi nazorat
q ilad i
1 6 0

---

14.1-jadvalning davomi
3
Ishning
ketishini
nazorat qilish
Ishning
maromiyligini
ta’minlash
A
Bajarilishini
rahbarning
o ‘zi nazorat
qiladi
4
Telefonda ish
yuzasidan
gaplashish
Joyida masalani hal
qilish
A
Nazorat
talab
qilmaydi
5
Telefonda
ishga aloqasi
bo‘lmagan
kishilar bilan
gaplashish
Odob nuqtai
nazaridan boshqa
kishilarga javob
berish, oilaviyva
shaxsiy tashvishlar
N
Nazorat
talab
qilmaydi
6
ish vaqtida
bekor o‘tirish
Ishni ilmiy jihatdan
t o ‘g‘ri tashkil qila
olmaganligi
N
Bu holat
bartaraf
qilinadi
7
Korxonaga
daxli
bo‘lmagan
majlisga
borish
Turli tashkilotlar,
mahalliy hokimiyat
bilan aloqani
buzmaslik
N
Nazorat
talab
qilmaydi
8
Korxona
faoliyatiga
daxldor
bo‘lgan
majlisga
borish
Yuqori yoki
boshqaruvchi
tashkilotlardan
tegishli
topshiriqlami olib
kelish
Yo
Bajarilishini
rahbarning
o ‘zi nazorat
qiladi
9
Tushlikda
ovqatlanish
Kuch
to‘plab olish
Yo
Nazorat
talab
qilmaydi
10
Turli
mehmonlami
FCorxonaga kerak,
keraksiz
Yo
0 ‘zi ishtirok
etadi
krutib olish
mehmonlar tashnf
buyuradiganlaming
maqsadini aniqlash
va shunga qarab
И -T-45-1
161

---

14.1-jadvalning davomi
11
0 ‘zi ta k lif
q ilgan
m e h m o n la m i
k u tib o lis h
K orxon a faoliyati
u ch u n zarur
b o ‘lg a n
m eh m o n la r b ilan
h a m k o r lik q ilish
Y o
0 ‘zi ishtirok
etadi
12
T a sh q a r id a n
k e lg a n rasm iy
o d a m la r n i
(ju rn a listla r
k a b i) ku tib
o lish
K orxonaga o ‘z
m aq sad in i k o ‘zlab
k elgan od am larga
vaqt ajratish
N
0 ‘zi ish tirok
etadi
13
T u r li x a tla r-
ga ja v o b la r
ta y y o r la sh
K orxon an in g tashqi
ham korlari b ila n
a lo q a n i
m u stah k am lash
A
0 ‘zi ishtirok
etadi
14
K e lg a n pochta
b ila n
ta n is h is h va
u n i teg ish li
b o clin m a la r
b o ‘y ic h a
ta q s im la sh
K o rx o n a n i
b osh q arish n i
ta k o m illa sh tirish
Y o
0 ‘zi ishtirok
etadi
Izoh.
R ahbar fa o liya tin in g b ir qism igina m isol tariqasida o lin d i. 
U n in g fa o liy a tin i ushbu m isolda k e ltirilg a n fu n k s iy a la r b ila n
ch eklam aslik lo zim .
U sh b u fu n k s iy a la rn i o ‘ rganishda ta h lilc h i F Q T da q o ‘lla - 
n ila d ig a n barcha usullardan (« fik rla r h u ju m i» , e v ris tik ta h lil, 
e k s p e rt u s u li, k o rre ly a ts iy a , re g re s s iy a
k a b i u s u lla r) 
fo y d a la n is h la ri m u m kin.
F Q T n i am alga oshirishda h ar b ir fim ksiya n in g qanday, qa- 
ch on va n im a uchu n amalga o s h irilis h in i b ilis h lo z im d ir. C h u n ki 
s h u la rn i bilm asa m a zku r fu n k s iy a la rn i m u h im lig i jih a tid a n
tavsiflab ham , tasniflab ham b o ‘lm aydi. Bu esa o ‘z navbatida,
162

---

boshqarishni ta k o m illa s h tiris h b o ‘yich a boshqaruv q a ro rla rin i 
qabul q ilish ja ra y o n in i q iy in la s h tira d i.
Boshqarish ja ra y o n i b ir qarashda ju d a odd iyd e k tu y u lis h i 
m u m k in . A m m o u s h u n d a y m u ra k k a b k i, u la rn in g b iro rta
funksiyasini b ir-b irid a n a y rí h olda o ‘ rganish q iy in . Shu tu fa y li 
barcha funksiyalar y a x lit b ir tiz im deb qaraladi va u la m i o'rganish 
uchun tiz im li yondoshiladi.
14.3. Rahbarning boshqaruv uslubi va unda
FQTdan foydalanish
K orxona, firm a yo ki b an k ish in in g sam aradorligi k o ‘ p hollarda 
ra h b a rn in g ish u slu b ig a b o g ‘ liq . R a h ba r o ‘ zig a xos shaxs 
bo‘ lganidek, u n in g ish u slu b i ham o 'zig a xos k o ‘p q irra lid ir.
R ahbarning ish u s lu b in i ta h lil q ilganda u n in g boshqaruv 
u s lu b in i u m u m a n ish u s lu b id a n fa rq q ilis h i lo z im . B u la r 
quyidagilarda nam oyon bo‘ la d i.
U slub deganda h ar b ir k is h in in g , shu jum ladan rahbarning 
ishlashi, boshqaradigan o 'z ig a xos y o ‘ li y o k i u su li tu sh u n ila d i. 
Boshqaruv u slu bi esa bunga nisbatan kengroq m a’noga ega.
Boshqaruv uslubi deganda rahbarning boshqaruv ja ra yo nida
kelib chiqadigan tu r li m u o m a la la rn i har x il u su lla r b ila n h al 
q ilis li yo ‘ lla rin in g m ajm uasi tu sh u n ila d i. M asalan, bank bosh- 
qaruvchisi ban kn i boshqarish ja ra yo n id a naqd p u l ta q c h illig ig a
duch keldi d eylik. N aqd p u lg a talab k o ‘p, le k in ta k lif oz. Bunda 
u te z k o rlik b ila n naqd p u ln i k o 'p a y tiris h uchun teg ish li qaror 
qabul q ilis h i lo z im . 
Bu m u a m m o la rn i tu r li b o sh q a ru vch ila r 
tu rlic h a o ‘ ziga xos uslubda hal q ila d i.
Ish uslubi deganda ra h b a rn in g boshqaruv fu n ksiya la rin i sa- 
marali 
hajarish n r.hnn q n ‘l o s tid a g i xo d i m la rin in g aniq va zifa la m i 
b a ja rish n i ta ’ m in la s h i tu s h u n ila d i. M asalan, firm a n in g y o k i 
b an kn in g u m u m iy is h in i sa m a ra li boshqarish u ch u n ra h b a r 
to m o n id a n is h la r sh un d ay ta q s im la n is h i ke ra kki, u n in g q o ‘ l
ostidagi xo d im la rd a n b iro rta s i u m u m iy ishdan chetda q o lib
163

---

k e tm a s lig i lo z im . Is h n in g u m u m iy m u v a ffa q iy a tid a h am , 
m uvaffaqiyatsizligida ham h ar b ir xo dim n in g hissasi aniq b ilin ib
turadigan b o 'lis h i kerak.
B u n i ta sh kil q ilish rahbam ing m ahoratiga, b ilim i, saviyasi 
va ra h b a rlik tajribasiga bog‘ liq .
Shu tu fa y li bu solía ham ju d a k o ‘p q irra li, m urakkab va 
tu r li yechim ga ega b o lg a n sohadir.
R ahbam ing ish uslubi deganda boshqaruv jarayonida vujudga 
kelgan m uam m oni o ‘ziga xos tarzda hal q ilis h usuli tush u nila di. 
B u n d a u m u m iy q o id a la r b o ‘lis h i m u m k in . A m m o h a r b ir 
rahbam ing o ‘z salohiyatidan kelib ch iqib hal qiladigan ish uslublari 
b o r. B ular b ir-b irig a o'xsham asligi va b ir-b irin i ta kro rla m a slikla ri 
ta b iiy .
R ahbar ish uslubining tu rli b o ‘lishiga yana b ir sabab rahbarlar 
m avqei, ra h b a rlik k o ‘ la m i jih a tid a n ham tu r li toifaga, huquqqa 
ega b o ‘lis h i m u m kin.
B iri 100 k is h ilik ja m o a ni boshqarsa, ik k in c h is i 500 k is h ilik , 
u c h in c h is i esa 1000 k is h ilik ja m o a n i b o sh q arish i m u m k in . 
T a b iiy k i, bunday holda uchalasi b ir x il boshqaruv u sulin i q o ‘llab , 
b ir x il samaraga erisha olm aydi. Shu jih a td a n ula m in g h ar b irid a
o ‘ziga xos ish uslubi bo‘ lis h i lo zim .
Ik k in c h i yana b ir yo‘ nalish ni k o ‘ ra y lik . M asalan, b ir rahbar 
100 k is h i ishlaydigan bankni boshqaradi, ik k in c h is i 100 k ish i 
ishlaydigan ishlab chiqarish firm a s in i boshqarsa, u ch in ch i shaxs 
100 k is h i ishlaydigan savdo ko rxonasini boshqarishi m u m kin. 
B u yerda boshqariladigan odam lar soni b ir x il.
A m m o soha h ar x il b o ‘lg a n lig i tu fa y li bu erda ham b ir x il ish 
u slu bi b ila n y u q o ri sam aradorlikka erishib b o 'lm a yd i. Bundan 
h am k o ‘ rin ib tu rib d ik i, har b ir rahbam ing o ‘ziga xos ish uslubi 
b o 'lis h i kerak ekan.
R ahbam ing boshqaruv u suli va boshqaruv u slu b in i farqlam oq 
lo zim .
R ahbam ing boshqaruv u suli deganda um um e ’tir o f etilgan 
boshqaruv u s u lla ri tush u nila di.
164

---

Rahbarning b o sh q a ru v u s lu b i deganda esa, har b ir rahbar- 
ning o ‘ zi ra h b a rlik q ilib tu rg a n o b y e k tin i o ‘ ziga xos tarzda 
boshqaruv u s u lla ri m ajm ua si tu sh u n ila d i.
Bularga m isol q ilib tu r li tra n sp o rt vo sitalarin in g h araka tin i 
olish m um kin. H a m m a si h a ra ka tla n ish i uchun b ir x il yondoshuv, 
ula m i haydash k e ra k .
L e kin ka tta y u k m a s h in a s i b ila n ye n g il m a sh in a n i, yu k 
mashinasi b ila n y u k tra k to rin i, ye ng il m ashinalarning ham tu rli 
ru s u m d a g ila rin i h a y d o v c h ila r o ‘ zig a xos u slu bd a h a ra k a t- 
la n tira d ila r. B u la r usul va u s lu b la m i ta s h k il q ilib b ir-b irid a n
farq q ila d i.
Rahbarlar o ‘z ja m o a s in i boshqarishda tu rli vosita va dastak- 
lardan fo y d a la n a d ila r. U s h b u d astaklar u m u m iy d a sta kla rd ir. 
U lardan ham tu rlic h a fo y d a la n is h m u m kin. M asalan, boshqa- 
ru v n in g iq tis o d iy u s u lin i q o 'lla b ish la yd ig a n ra h b a rla r ham
tu rlic h a y o n d o s h is h la ri m u m k in . B iri x o d im la rn i h afitalik ish 
n a tija s i b ila n ra g 'b a tla n tirs a , ik k in c h is i o y lik n a tija b ila n , 
u ch in ch isi y iln in g ch oragi b o ‘yich a ra g 'b a tla n tiris h i m u m kin . 
B ularning qaysi, q a ch o n sam ara berishiga, rahbar o ‘ z tashki- 
lo tin in g iqtisodiy im k o n iy a tig a . bugungi vaziyatga qarab tanlashi 
lozim .
Bulardan b itta xulosa, y a ’ ni h a r b ir rahbar o 'z ic h a u sulla m i 
qo‘ lla r ekan, u la m in g fa o liy a ti b ir-b irid a n keskin farq q ila d i degan 
xulosaga k e lin m a s lik k e ra k . R a h b a rlik n in g u m u m iy q o n u n - 
q oida la ri ham b o rk i, u la r ham m aga xos b o ‘lib , undan hech kim
uzoqlashib keta o lm a y d i. M a sa la n, ham m a rahbarga xos ayrim
jih a tla rn i k e ltira m iz .
Bularga ra h b a rn in g :
1) ishchanligi;
------ 2) ye la k c h ilig n
3) sohani b ilis h i;
4) ta d b irk o rlig i;
5) tash a b b u sko rlig i;
6) in tilu v c h a n lig i;
165

---

7 ) 
o ‘ z o b y e k tin i yaxshilash ista g i kabi jih a tla rn i k iritis h
m u m k in . R a h b a rla rn in g b u x is la tla ri ham m aga d a h ld o r, 
ham m a da b o ‘lis h i m u m kin b o ‘ lgan xisla tla rd ir.
R a h b a rla rn in g boshqaruvda tu r li usullardan foydalanishiga 
sabab u la m in g inson sifatidagi tabiatiga ham bog‘liq .
M a ’lu m k i, fan in so n la m i tabiatiga ko 'ra 4 ta guruhga bo‘ lgan. 
B u la rg a :
A ) s a n g v in ik la r;
B ) fle g m a tik la r;
D ) x o le rild a r;
E ) m e la n x o lik la r k ira d i.
U s h b u inson ta b ia tin in g a yrim jih a tla rin i k e ltira m iz . B u 
b o ra d a M .S h a rifx o ‘jayev va Y o.A b du llaye vla m ing «M enejm ent» 
d a rslig id a (2 0 9 -2 1 0 b e tla r) k e ltirilg a n (14.1-chizm a).
R a h b a rla rn in g ta b ia ti tu r li x il b o 'lg a n lig i tu fa y li va ziya tn i 
h a m ilg 'a b o lis h i, q aror qabul q ilis h i, boshqaruv uslubi va tez- 
k o rlig i h a m tu rlic h a d ir.
B u esa boshqarilayotgan obyektda ishning sam aradorligiga 
k a tta ta ’s ir q iladi.
B an k b osh q aruvchisi ish uslubining o ‘ziga xos xususiyatlari 
b evo sita b a n k fa o liy a tin in g xususiyatlaridan ke lib chiqadi. H o z irg i 
sh a ro itd a b ir qancha banklar paydo bo‘ ld ik i, u la r o ‘rtasida raqobat 
m u h iti ya ra tilm o q d a .
A m m o bu m u h itning sog‘lo m va ta ’sirchan b o ‘lishd m uhim
a h a m iy a tg a ega.
B a n k ra h b a rla ri ish uslubining o'ziga xos xususiyatlari ham
boshqa ra lib a rla r singari 3 guruhga b o ‘lin.adi:
— A v to k ra tik rahbar;
— L ib e ra l rahbar;
— D e m o k ra tik rahbar.
U la m in g ish u slu blari tu rlic h a d ir. M asalan, jam oa b ila n t il 
to p is h id a , u n i boshqarishda:
A v to k ra tik rahbar — b u yru q ch iq arish , q a ro r qabul q ilish , 
x o d im la rg a ja z o b e rish y o k i rag‘b a tla n tiris h d a ja m o a fik r in i