asosiy, y o rd a m c h i, keraksiz va za ra rli e k a n lik la rin i aniqlashda
fo yd a la n ish m u m kin.
11.2. Funksiyalami texnik-iqtisodiy baholash
va uni amalga oshirish usullari
F u n k s iy a la m i te x n ik -iq tis o d iy
baholash va u n i am alga
o sh irish u c h u n b ir qancha usullardan fo yd a la n ila d i. C h u n k i,
F Q T n in g m a z k u r bosqichida ishlab ch iqilgan v a ria n tla m in g eng
sam aralisi ta n la b o lin a d i. Shu tu fa y li bunga alohida aham iyat
b e rish n i ta la b q ila d i.
A lb a tta , har b ir m ahsulotni ishlab chiqarishdan o ld in m u lkd o r
to m o n id a n biznes-reja tu z ila d i. A m m o undagi ko'pgm a ko 'rs a t-
k ic h la r h a li taxm in a n o lin g a n b o 'la d i. C h u n k i, m ahsulotga
ketadigan xom ashyoning h a q iq iy m iq d o ri, u n in g navi,
agar m etall
b o ‘la d ig an l> o‘lsa, u ning og‘ irlig i, qayerdan va qanday transport
b ila n ta s h ib k e ltiris h i kabi ja ra yo n la r real bo‘ lm aydi. T a b iiy k i,
bunday h o la td a k o ‘ pgina taxm in la rg a y o ‘ l q o ‘ y ila d i. B u la m i
b a rta ra f q ills h uchun esa, albatta, FQ Tdan foydalanishni taqozo
qiladi.
F u n k s iy a la m i te x n ik -iq tis o d iy baholash uchun funksiyalarga
ketadigan x a ra ja tla rn i aniqlashni taqozo q ila d i.
H a r b ir funksiya
b o 'y ic h a x a ra ja tla rn i aniqlash va u la rn in g m iq d o rin i baholash
ja ra yo n id a F Q T n in g b ir qancha usullaridan foydalaniladi. Bunday
usullarga q u y id a g ila rn i k iritis h m um kin:
— ta r k ib iy x a ra ja td o rlik usuli;
— e le m e n t k o e ffits iy e n tlilik usuli;
— o ‘ lc h a m li k o e ffitsiye n t usuli;
— k o rre ly a s iy a li m odellashtirish usuli;
— q is q a rtirilg a n n o rm a tiv kalkulyatsiya u suli;
— e k s p e rtla m in g iq tis o d iy baholash usuli.
F u n k s iy a la m i te x n ik -iq tis o d iy
baholash uchun ushbu usul-
la m i a m a lg a oshirishda F Q T b ir qancha talablarga javob berishi
lo zim . B u la rg a quyida g ila rn i k iritis h m u m kin:
126
- ya n g ilikla rg a ju d a se zg irlik b ila n yondoshish. M asalan,
tanlangan obyektda qan d ayd ir b ir o ‘ zgarish ko ‘ zda tu tilg a n b o is a ,
u n i z u d lik b ila n in o b a tg a o lish im k o n i b o ‘ lis h i lo zim ;
- yondoshuvlarda u n ive rsa llikn i ta ’m inlash. Bu fun ksiya la r
tu r li bo‘lis h i, ya’n i o d d iy y o k i m urakkab, k ic h ik yo k i katta va
hokazo. A m m o , h a m m a h olla rd a
ham usullardan foydalanish
m u m kin bo‘ lis h i lo z im ;
- b a h o la shn i a n iq am alga o s h iris h u ch u n fu n k s iy a la rn i
a lo h id a ele m e ntla ri b ila n ham o ‘ rganadigan b o ‘lis h i lo z im ;
- xa ra ja tla m in g iq tis o d iy tabaqalanishini ta ’m inlash im ko n i
bo‘ lsin . C h u n ki, h a r qanday funksiya b ir x il vaqt yo k i m ablag‘n i
talab qiim ayd i. U la r a lo h id a -a lo h id a baholanadi. L e k in , u la m i
o xirid a jam lash im k o n iy a tla ri ham
b ilis h in i talab q ila d i;
- funksiyalarni hisoblash va u la m i baholash sodda hamda
qulay bo‘ lis h i lo z im . U la m i shunday tanlash lo z im k i, qaysiki
o ‘lchash va b ah olash im k o n i b o ‘ lsin;
- h o zirg i p a y td a h a r b ir funksiya to ‘g‘ risid a g i m a ’lu m o t
te zko r tarzda a n iq la n is h i b ila n birga kom pyuterga k iritis h va
hisoblash im koniga ham ega b o ‘ lis h i lo zim .
A g a r F Q T d a q o ‘ lla n ila d ig a n u s u lla r ushbu ta la b la r va
holatlarga javob b eradigan b o ‘ lsa, h ar qanday fun ksiya n i te xn ik-
iq tis o d iy jih a td a n m u v a ffa q iy a tli baholash m u m k in .
FQ Tda
yu qo rida k e ltirilg a n barcha u s u lla m i k o ‘ rib c h iq is h n i taqozo
qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: