Ózbekiston respublikasi oliy va órta maxsus ta’lim vazirligi berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti

2.1. Bevosita ólchashda kattalikni matematik modeli

Bevosita ólchashlar deganda fizikaviy kattaliklarning qiymatlari bevosita olinadigan ólchashlar tushuniladi. Ularda ólchanadigan kattalik bevosita kuzatiladigan kattalikka teng deb qabul qilinadi:

(2.2.1.)

Bevosita ólchashlar – ólchashlarning kóproq keng tarqalgan va kóproq oddiy usuli bólib hisoblanadi. Bu ólchashlar bilvosita, birgalikda va jamlanma ólchashlarning tarkibiy qismi bólib hisoblanadi. Bevosita ólchashlarni bir martalik yoki kóp martalik kuzatishlar yóli bilan ótkazish mumkin. Kuzatishlar sonini tanlash ólchashlarning aniqligiga qóyiladigan talablar va ularning natijalariga ishlov berishning yól qóyiladigan mehnat sigʼimi bilan belgilanadi.

Аmaliyotda bir martalik kuzatish bilan ólchashlar (bir martalik ólchashlar) kóproq oddiyligi, unumdorligi va arzonligi tufayli kóproq keng tarqalgan. Kóp martalik kuzatishlar bilan ólchashlar (kóp martalik ólchashlar¹) ólchashlarning aniqligiga qóyiladigan talablar oshirilganda ótkaziladi. Bunday ólchashlar professional metrologik faoliyat uchun xarakterli bóladi va asosan metrologiya xizmati xodimlari tomonidan, shuningdek nozik ilmiy eksperimentlarda ótkaziladi. Bu murakkab, mehnattalab va qimmat turadigan ólchashlar bólib, ularning maqsadga muvofiqligi har doim ishonarli tarzda asoslangan bólishi lozim.

Аlbatta, fundamental metrologiyaning tavsiyalari ólchashlar soni oshirishni tavsiya qilib, bu bilan ólchash natijalarining ishonchliligini oshirish taʼminlanadi. Аmmo, amaliyotda baʼzi ólchash sohalari borki unda kóp marta ólchashlar ótkazish kóp vaqtni talab qilishi, turli reaktiv va vositalarni qimmatligi, kóp mehnat va energiya resurslarini talab qilishi sababli baʼzan bir martagina ólchashlar ótkaziladi.

2.2.1 – rasmda bevosita ólchashlarga misollar keltirilgan.

Tanometr yordamida arterial bosimni ólchash	Manometr yordamida bosimni ólchash
Infraqizil termometr yordamida haroratni ólchash	Elektron shtangentsirkul yordamida chiziqli kattaliklarni ólchash
Raqamli voltmetr yordamida elektr kuchlanishini ólchash	рН metr yordamida eritmalarda vodorov ionlari faolligini tavsiflaydigan vodorod kórsatkichini (pH) ólchash