Zbekiston respublikasi oliy va o ‗ rta maxsus ta`lim vazirligi

 

SO„Z VA SO„ZNING TIL VA MADANIYATNI O„RGATISHDAGI 

AHAMIYATI 

Gavhar TOJIYEVA,  

Xorijiy tillar kafedrasi ingliz tili o„qituvchisi (TDO`TAU) 

 

O‗zbekiston xalq shoiri  ustozimiz  Erkin  Vohidovning  ―So‗z  latofati‖  nomli 

kitoblarini  birinchi  marta  2014  yili  qo‗limga  olganimda,  ushbu  mavzu  haqida  bir 

kun o‗z fikr-mulohazalarimni yozaman deb ko‗nglimga tugib qo‗ygan edim va uni 

maqola sifatida qog‗ozga tushishiga mazkur o‗tkazilajak anjuman sababchi bo‗ldi. 

Mana  shu  jumlani  ifoda  etishda  ham,  ustoz  otamiz  ta`kidlaganidek,  har  bir 

so‗zning  millat  tili  va  madaniyatidagi  ahamiyatini  naqadar  katta  ekanligini  sezish 

mumkin.  Ingliz  tili  o‗qituvchisi  va  mutaxassisi  sifatida  ―

ko„ngilga  tugmoq

‖ni 

qanday qilib ingliz tilida, yoinki boshqa tilda muqobilini topish mumkin. 

Ko„ngil

 – 

soul

 yoki 

heart

, 

-ga – to

, 

tugmoq

 – 

to tie

 degani. 

To tie to the soul

 yoki 

to tie

 

to the 

heart

  deb  aytsak,  inglizlar  nima  deyayotganimizni  yoki  nimani  nazarda 

tutayotganimizni  albatta  tushunmaydilar.  Buning  uchun  ushbu  so‗zning  ona 

tilimizdagi  boshqa  bir  sinonimi  yoki  izohidan  foydalanishimizga  to‗g‗ri  keladi, 

ya`ni 

ko„ngilda  saqlamoq

, 

yodda  tutmoq,  unutmay  yig„ib  yurmoq

.  Shu  kabi  til 

hodisalarni  uchratganda,  hamda  uni  o‗zga  tilga  tarjima  qilishga  to‗g‗ri  kelib 

qolganda ona tilimizning boy va rang barangligi bilan birga, ma`lum bir voqea va 

vaziyatga  hos  mazmunni  ifodalovchi  so‗zlarni  o‗z  ichiga  olganligiga  qoyil  qoladi 

kishi.  

Yana  bir  so‗zimiz  bor,  bu  xalqimizning  shunchalar  oqko‗ngilligidan  darak 

beradi. Bu  so‗z 

havas

dir. 

Havas  qilmoq

 –  undanda  chiroyli  ifoda. Ingliz  yoki  rus 

---

364 

 

tilida  uni  ―

envy,  зависть”

  deb  berishga  to‗g‗ri  keladi,  lekin  ular  qayta  ona 

tilimizga  o‗girilsa, 

hasad

ga  aylanib  qoladi,  natijada  o‗zga  tilliklar  bizni  noto‗g‗ri 

tushunishayotganidan 

habardor 

bo‗lamiz. 

Nega 

bunday? 

Ular 

havas 

qilishmasmikin,  hech  qachon  havas  qilmaganmikin,  yoinki  bu  so‗z  ularning 

lug‗atida  hech  qachon  bo‗lmagan,  mavjud  bo‗lgan  bo‗lsa,  qo‗llanmay  qo‗ganligi 

tufayli  yo‗qolib  ketdimikin.  Shunday  hayol  va  o‗ylar  ustozimizda  kechganidek 

bizda ham behosdan paydo bo‗ladi.  

O‗zbekligimizni  alohida  e`tirof  etuvchi  milliy  hususiyatlarimizdan bo‗lgan, 

nutqimizda  juda  ko‗p  qo‗llaydigan  yana  bir  so‗zimiz,  bu 

mehmon

dir.  O‗zbek 

tilining izohli lug‗atida uning ot sifatida ma`nolari bilan birga, o‗zagi 

mehmon

dan 

iborat  bo‗lgan  – 

mehmondor,  mehmondorlik,  mehmondorchilik,  mehmondo„st, 

mehmondo„stlik,  mehmon-izlom,  mehmon-izmon,  mehmonnavoz,  mehmonxona 

degan so‗zlarni ko‗rishimiz mumkin [3, 586-587].  

Ustozimiz  Erkin  Vohidov  o‗zlari  so‗z  boshiga  mualliflik  qilgan  ―Ma`nolar 

maxzani‖  kitobida  esa,  ―Mehmon  –  otangdan  ulug‗‖  degan  maqolimizga  mos 

keluvchi  deyarli  4  betlik  yuzlab  maqol  va  hikmatli  so‗zlar  keltirilgan  bo‗lib,  ular 

asrlar osha o‗z qadr qimmatini yo‗qotmay amal qilinib kelinmoqda. [2, 226-229]  

Ingliz  tilida  esa, 

mehmon

  – 

a  guest

  bo‗lib,  Longman  lug‗atida  berilishicha, 

kundalik hayotda, inglizlar odatda 

to have guests