|
ERKIN VOHIDOVNING “RUHLAR ISYONI” DOSTONIDA OZODLIK
VA HURLIK G„OYALARINING TARANNUM ETILISHI
Murodali LATIPOV,
O‟zbek tili va adabiyoti kafedrasi o„qituvchisi (GulDU)
―Ruhlar isyoni‖ dostoni Erkin Vohidov ijodida muhim orin tutadi. Doston
o‗tgan asrning birinchi yarmida yashab ijod etgan otashin bengal shoiri Nazrul
Islomning qahramonona va fojeali taqdiriga bag‗ishlanadi.
Shoirga qalbidagi dardini ifodalash uchun Nazrul Islomning achchiq qismati
vosita vazifasini o‗tagan. Chunki o‗sha davrda O‗zbekiston ham sobiq Ittifoqning
mustamlakalaridan biri bo‗lib, o‗zbek xalqining erki va mustaqilligi o‗z qo‗lida
emas edi. Mustamlakachilar tomonidan o‗zbek millatining ming yillik an`ana va
urf-odatlari, milliy qadriyatlari, ilm-u urfonning toptalishi, yo‗q qilinishi,
ma‘rifatparvarlarni xalq dushmani sifatida qamalishi va qatl etilishi, so‗z
erkinligining yo‗qligi shoirni ushbu mavzuga qo‗l urishga undagan, albatta.
Chunki yurt boyligi yetarli bo‗lsa-da, xalqining mehnatiga yarasha farovon
yashamasligi, kamsitilishi, nazar-pisand etmasligi Erkin Vohidovga ham Nazrul
Islomday tinchlik bermadi. Shu bois Erkin Vohidov nafaqat o‗zini, barcha
erksevarlarni qiynayotgan dil tubidagi dard-sitamlarni Nazrul Islom tilidan baralla
aytishga jazm etdi va bunga erishdi.
Dostonda Vatanining ingliz mustamlakachilaridan ozod bo‗lishini orzu
qilgan va mana shu yo‗lda o‗z umri hamda erkini baxshida etgan vatanparvar
Nazrul Islomning tutqinlikdagi hayoti, his-tuyg‗ulari badiiy tasvirlanadi. Ona
yurtida zulm va zo‗ravonlik, irqchilik, erksizlikning avjiga chiqishi,
mustamlakachilar tomonidan hind xalqi qonining zulukdek so‗rilishi, ayovsiz
ezilishli, och-nochorligi shoir qalbini junbushga keltiradi. Dostondagi ―Isyon
qo‗shig‗i‖da Nazrul Islom hind xalqini asriy qullikka qarshi kurashga, o‗z ozodligi
uchun bosh ko‗tarishga da‘vat etadi:
So‗yla, inson,
So‗yla qadding ko‗tarib baland.
Yuksaklikda sening qadring
Himolay monand
Uyg‗onmoqning vaqti keldi,
Bosh ko‗tar uyg‗on! [1, 253]
Ammo bu she`rni eshitgan olomon da‘vatkor shoirni xalq tinchini buzuvchi
dushmanga chiqardi. Olomonning o‗z shoirini anglab yetmagani, unda
ergashmagani mustamlakachilarga juda qo‗l keldi va shoir ozodlikdan mahrum
etiladi.
Malomatga qoldi endi
Shoir bitib haq doston.
Hindu uni ―jobon‖ dedi,
―Kofir‖ dedi musulmon [1, 253].
121
Dostondagi qator mavzularni yoritishda shoir turli xil rivoyatlardan unumli
foydalanadi. Dostonning uchinchi faslidagi ―tutqinlik‖ mavzusida Nazrul
Islomning zindondagi o‗y-xayollari, insoniy his-tuyg‗ulari mohirona ishonarli
tarzda bayon etiladi. Shoir onasini g‗am-qayg‗uga qo‗yganligidan iztirob chekadi.
Nazrul Islom o‗zini gunohkor hisoblamaydi, agar gunohi bo‗lsa, u ham faqat
onasining oldidagi farzandlik burchini ado eta olmaganida va xalqini ozodlik sari
boshlaganida, deb biladi. Aslida, haqiqat ham shundan iborat.
Onajonim, menga bu kun
Sendan o‗zga dilxoh yo‗q.
Zindondaman, bilmam nechun,
Menda zarra gunoh yo‗q.
Gunohkorman, bilmam nechun,
Menda zarra gunoh yo‗q.
Gunohkorman, na Ollohim,
Na vijdonim oldida.
Faqatgina bir gunohim
Onajonim oldida, kechir, onam!
Ko‗zingda g‗am, azob bo‗ldim joningda [1, 255].
Shuningdek, shoir jafokash hind xalqining tinimsiz og‗ir mehnat qilishi, och-
yalang‗och, uysiz, joysiz kun ko‗rishi va yurt boyliklarining huzurini kelgindi
mustamlakachilar ko‗rayotganini o‗ylab yurak-bag‗ri o‗rtanadi.
Necha ming yil manglay tering
To‗kib yerga, qolding och.
Sen olamga ipak berib
O‘zing o‗tding yalang‗och.
Bebaho – fil suyaklaring,
Bahring aro – to‗la dur.
G‘avvos qilib go‗daklaring,
Kelgindilar oladur [1, 257].
Shunday bo‗lsa-da shoir tushkunlikka tushmaydi, ona yurti va o‗z xalqining
ozodlikka erishiga ishonadi, mana shu umid unga kuch bag‗ishlaydi.
Dostonning so‗nggi faslida erksevar shoirning va hind xalqining orzusi
ro‗yobga chiqqanligi tarannum qilinadi. Biroq tutqinlikdagi qattiq qiynoqlar, azob-
uqubatlar shoirning bu baxtli kunlar shukuhidan benasib etadi.
Erkin Vohidovning ―Ruhlar isyoni‖ dostoni shoir adabiy merosining,
umuman, XX asr o‗zbek dostonlarining eng sara namunalari qatorida turadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Vohidov E. Tanlangan asarlar. – T.: Sharq, 1997.
2.
Rahimjonov N. Mustaqillik davri o‗zbek she`riyati. – T.: Fan, 2007.
122
Do'stlaringiz bilan baham: | 
