Zbekiston respublikasi oliy va o ‗ rta maxsus ta`lim vazirligi


ERKIN VOHIDOV SHE`RIYATIDAGI O„XSHATISHLAR



Download 4,25 Mb.
Pdf ko'rish
bet124/292
Sana03.01.2022
Hajmi4,25 Mb.
#313213
1   ...   120   121   122   123   124   125   126   127   ...   292
Bog'liq
Erkin Vohidovning so`z qo`llash mahorati-To`plam

ERKIN VOHIDOV SHE`RIYATIDAGI O„XSHATISHLAR 

LINGVOPOETIKASI 

Gulrux SAYIDOVA,  

doktorant (BuxDU) 

 

O‗xshatishlar  badiiy  asarlarda  eng  ko‗p  qo‗llaniladigan  muhim  tasviriy 



vosita  hisoblanadi.  Bu  xususda  Aristotel  ―Har  qanday  badiiy  san`at  o‗xshatish 

san`atidan  boshqa  narsa  emas‖  [1.  7],  Y.Is`hoqov  esa  ―Yozma  adabiyotning 

rivojlanish  yo‗li  poetik  vositalar,  jumladan,  tashbihning  ham  taraqqiyot  tarixidir‖ 

[5. 231] deb bejizga aytmagan. O‗xshatishlar inson tafakkuri taraqqiyotida alohida 

o‗ringa  ega  bo‗lib,  ular  ijtimoiy  fanlarda  yangiliklarni  qidirish  va  kashf  etish 

borasida  eng  muhim  vositalardan  biridir.  Shunga  ko‗ra  ular  falsafa,  tilshunoslik, 

adabiyotshunoslik,  mantiq,  madaniyatshunoslik  kabi  fanlar  uchun  zarur  bo‗lgan 

kategoriya  hisoblanadi.  Ijtimoiy  hayotda  ham,  badiiy  adabiyotda  ham 

o‗xshatishdek  muhim  vosita  bo‗lmasa  kerak.  Insonlar  kundalik  hayotda  o‗z 

fikrlarini boshqalarga tushuntirishda o‗xshatishlarga ko‗p murojaat qiladilar, ularni 

qo‗llashga og‗zaki va yozma nutqlarida har doim ehtiyoj sezadilar. Inson ongidagi 

bir narsaga xos belgi, jarayon yoki mohiyatni qiyos natijasida boshqa narsada ko‗ra 

olish,  tasavvur  qilish  qobiliyati  insoniyatning  ijtimoiy,  iqtisodiy,  ma`naviy  tadriji 

uchun ulkan imkoniyatlar bergan [4. 32]. 

Aksariyat  xalqlarda  qiyoslash  ashyosini  hayvonlar,  o‗simliklar,  quyosh, 

shamol,  chaqmoq,  olov  kabilar  tashkil  etadi  [2.  144].  Ayonki,  Sharq  mumtoz 

adabiyotshunosligida  o‗xshatish 

tashbih

  nomi  bilan  yuritilgan  va  u  eng  muhim 




251 

 

she`riy  san`at  sifatida  baholangan.  Sharq  mumtoz  adabiyotda  qo‗llanilgan  she`riy 



san`atlarning  umumiy  miqdori  yuztadan  ortiq  bo‗lsa,  shular  orasida  tashbih 

birinchi  yoki  ikkinchi  o‗rinda  turadi.  Bundan  anglashiladiki,  Sharq  mumtoz 

adabiyotida,  chunonchi,  o‗zbek  mumtoz  adabiyotida  tashbih  eng  muhim  va  eng 

ko‗p qo‗llanilgan asosiy tasviriy vositadir. 

Tashbihning tarkibi to‗rt unsur (qism)dan tashkil topadi. Ilmiy adabiyotlarda 

bu unsurlarning nomlanishi turlicha. Fikrimizcha, ular orasida eng to‗g‗ri, aniq va 

mantiqli  nomlanish  Abdurauf  Fitratga  tegishli.  Shunga  ko‗ra,  tashbihning  to‗rt 

unsurini  mazkur  allomaning  qarashlari  asosida  izohlashga  harakat  qilamiz.  Olim 



Ahmat  arslon  kabi  boturdir 

jumlasi  bo‗yicha  o‗xshatish  unsurlarini  talqin  etadi. 



Ahmat 

(o‗xshagan), 



arslon

  (o‗xshatilgan), 



kabi 

(o‗xshatish  qaydi), 



boturdir

 

(o‗xshash) [7. 52]. 



O‗zbek  xalqining  atoqli  shoiri  Erkin  Vohidov  (1936-2016)  she`rlarida 

an`anaviy  tashbihlar,  chunonchi,  ma‘shuqani 



gul,  Layli,  farishta,  oy

ga,  oshiqni 



bulbul,  Majnun,  qul

ga  o‗xshatish  kabilar  ham,  yangi,  boshqalar  mutlaqo 

qo‗llamagan  topilma  tashbihlar  ham  mavjud.  Uning  ―Shoir  qalbi‖  she`rida  Erkin 

Vohidovgagina  xos,  o‗zbek  adabiyotida  avval  uchramagan  (uchrasa  ham 

ommalashmagan)  tashbih  qo‗llanilgan.  Adib  shoirlar  qalbini  anorga,  ularning 

she`rlarini esa shu anorni ezib undan olingan sharbatga o‗xshatadi: 



Shoir qalbi go„yo anor, 

She`ri uning sharbati 

[3. 64]. 

She`r hajmi uncha katta emas, bor-yo‗g‗i olti qatordan iborat. Shoir hajman 

shu  kichik  she`rda  katta  falsafiy,  qiymati  yuqori  badiiy-estetik  fikrni  ifodalay 

olgan.  Ma`lumki,  anor  ―  ichi  qizil  donalar  bila  liq  to‗la  yumaloq  meva.  Ko‗p 

holatlarda  uni  qisib  sharbati  olinadi  va  iste‘mol  qilinadi.  Shoir  kishilar  anorning 

qizil  donalarini  qisib,  sharbatini  qanday  olsalar,  shoirlar  ham  o‗z  qalblarini  ezib, 

unga  hech  shavqat  qilmay  she`rlarini  yaratadilar.  Ezmoq  so‗zi 




Download 4,25 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   120   121   122   123   124   125   126   127   ...   292




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish