Zbekiston respublikasi oliy

Operativ oʻzgaruvchan tok

Oʻzgaruvchan operativ tok manbalari boʻlib tok, kuchlanish transformatorlari va oʻz ehtiyoj transformatorlari xizmat qiladi.
Tok transformatorlari operativ zanjirlarni qisqa tutashuv paytida ta’minlovchi eng mustahkam manbalardan hisoblanadi. Tok transformatorlarida himoyaning ishlash vaqtida quvvat ortadi va operativ zanjirlarin ishonchli energiya bilan ta’minlash mumkin.
Lekin tok transformatorlari shikastlanish va nonormal rejimlarda yetarli quvvatni ta’minlab bera olmaydi. Chunki bu hollarda himoya qilinayotgan uchastkalarda tokni oshishi kuzatilmaydi. Shuning uchun tok transformatorlaridan neytrali izolyatsiyalangan liniyalarda 1 fazali qisqa tutashuv boʻlganda manba sifatida foydalanib boʻlmaydi.
Kuchlanish transformatorlari va oʻz ehtiyoj transformatorlari qisqa tutashuv
vaqtida operativ zanjirlarini ta’minlashga moʻljallanmaganlar, chunki qisqa tutashuv paytida liniya kuchlanishi birdan pasayib ketadi va ma’lum bir hollarda nolga teng boʻlib qoladi.
Yuqorida aytib oʻtilganlardan tashqari operativ tok manbasi sifatida oldindan zaryadlangan kondensatorlarni ishlatish mumkin.
Kondensator agar yetarli kattalikdagi va uzoq vaqtga moʻljallangan razryad tokiga ega boʻlsa, u himoyalarni Shikastlanishining va nonormal holatlarining harakter va turiga bog’liq boʻlmagan holda energiya bilan ta’minlashi mumkin.
Kondensatorni oldindan zaryadlanishi odatda elektr liniyada nonormal kuchlanish boʻlganda amalga oshiriladi. Podstansiyada kuchlanish yoʻqolsa himoya zanjirini va avtomatlarni zaryadlangan kondensator yordamida energiya bilan ta’minlash mumkin.
Energiya bilan ta’minlash manbasining quvvati operativ zanjirlar tomonidan, ya’ni oʻchirgichlarning chulg’amlari (qoʻshish va oʻchirish) tomonidan qabul qilinayotgan quvvatdan koʻp boʻlishi kerak.
Tok va kuchlanish transformatorlaridan foydalanilganda quvvat taqchilligi yaqqol kuzatiladi va bu koʻp qiyinchilikka olib keladi. chirgichni qoʻshish va uzish qisqa vaqt davom etib, bu vaqtda oʻlchov transformatorlari ishlatilishi mumkin.
Ish holatida tok transformatorlaridan ta’minlanishni ikki xil usul va chizmasidan foydalaniladi:

1. 
   operativ zanjirlarni tok transformatorlari tomonidan vositasiz ta’minlash;
   
2. 
   operativ zanjirlarni yordamchi oraliq tok transformatorlari (OTT) vositasida ta’minlash.
   

Normal holatda (5.29-rasm) oʻchirgichning oʻchirish chulg’ami OʻCh 2 rele 1 ning kontakti bilan shuntlangan. Qisqa tutashuv paytida rele 1 ishlaydi, uning kontakti uziladi va tok transformatorining toki OʻCh 2 ga ta’sir etib, uni harakatga keltiradi.
Qisqa tutashuv sodir boʻlganda rele 1 dan qisqa tutashuv toki - Ir oqadi. Bu tokning ta’sirida rele ishlab, oʻz kontaktlari orqali OTT2 ning ikkilamchi chulg’amini ulaydi. Buning natijasida oʻchirish chulg’ami OʻCh 3 orqali tok oqadi
va oʻchirgich oʻchadi.
Operativ zanjirni ta’minlovchi manba boʻlib OTT 2 xizmat qiladi.

29. 
    9 - rasmdan koʻrinib turibdiki, OTT 2 ikkilamchi chulg’ami ajralgan rejimga ham hisoblanadi.
    

5.29-rasm.Akkumulyator batareyalarining ulanish sxemalari
5.30-rasmda kuchlanish yoki oʻz ehtiyoji transformatorlarining ulanish chizmasi berilgan.

29. 
    – rasm. Operativ zanjirlarni kuchlanish TV va oʻz ehtiyojini transformatorlari orqali ta’minlash sxemasi. a) - himoyaning operativ zanjirini ta’minlashga xizmat
    

qiladi. b) - boshqarish va qoʻshish zanjirlarini ta’minlashga xizmat qiladi.