‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

balki ijod

 jarayoniga qaratilgan.

1966 yilda angliyalik olimlar tomonidan Verbal shakldagi test 

ishlab  chiqilgan.  Bu  test  5  yoshli  bolalardan  boshlab  kattalarga 

mo‘ljallangan. U 7 ta topshiriqdan iborat. Dastlabki uchta topshiriq 

bir  rasmga  bog'liq  savollardan  iborat:  rasmga  ko‘proq  savollar 

tuzish,  tasvirlangan narsalaming nima uchun chizilganligi va oqi- 

batlari haqida iloji boricha ko‘proq sabablami ko‘rsatish so‘raladi.

1-topshiriq -  “Rasm chizib bering”.  Vazifa bajaruvchi qog‘oz 

varag‘iga  rangli  qog‘ozlardan  qirqib  olingan  noto£g‘ri  shakldagi 

qog‘ozni  yopishtirish  va  uning  asosida  o‘ziga  xos  rasm  chizish 

so‘raladi.

2-topslidriq  — “Rasm  chizishni  tugallang”  -   test  daftarlarida 

berilgan tugallanmagan shakllar rasmi asosida noodatiy sujet, rasm 

va predmetni chizib berish so‘raladi.

3-topshiriqda parallel chiziqlar va doiralar asosida iloji boricha 

ko‘proq  predmetlami  chizib  berish  so‘raiadi.  Har  bir  subtestning

208

---

bajarilishi  uchun  10  minut  vaqt  ajratiladi  (javoblaming  tahlili 

tezkorlik,  ko‘p  qirralik,  egiluvchanlik,  o‘ziga  xoslik  va  mukam- 

mallik mezonlari bo‘yicha tahlil qilinadi).

4-topshiriqda  berilgan  rasmdagi  o‘yinchoqlar  o‘rnini  iloji 

boricha ko‘proq va qiziqroq tarzda almashtirish so‘raladi.

5-topshiriqda  tUrmushda  ishlatiladigan  predinet  (masalan, 

bo‘sh  quti)  dan  ko'proq  noodatiy  va  qiziq  foydalanish  usullarini 

o‘ylab topish so‘raladi,

6-topshiriqda  shu  predmet  haqida  noodatiy  savoliami  o‘ylab 

topish so‘raladi.

7-topshiriq  noodatiy  vaziyatning  yechimlari  haqida  iloji 

boricha ko‘proq izlanishlar olib borish so£raladi.

1980 yilda Torrens tomonidan maktabgacha yoshdagi bolalar 

uchun yangi  kreativlik testlari tuzildi. Bu testning vazifalari shun- 

dan  iborat  ediki,  go‘dak  о‘zining  ijodiy  qobiliyatlarmi  biror  bir 

xonada  erkin  harakatlanish  asnosida  namoyon  qiladi.  Ijodiy 

fikrlashni  reproduktivga  qarshi  qo‘ygan  psixologlaming  intilish- 

lariga  qaramasdan,  amaliyotda kreativlik testlari intellekt testlari 

bilan bir xil prinsiplarda, ya’ni tezlik metodikasi va qat’iy mazmun 

asosida  qurilgan.  Tadqiqotchilaming  fikricha,  ulaming  asoisiy 

kamchiligi  motivlami  va  individning  boshqa  ijodiy  qobiliyatni 

tashkil  etuvchi  tavsiflarini  hisobga  olinmaganligidadir.  Ko‘pgina 

psixologlar kreativlikni testlar yordamida aniqlash mumkin emas, 

deb  hisoblaydilar.  Fan,  texnika,  san’at  va  boshqa  inson 

faoliyatidagi  muvaffaqiyatlarga  erishish,  turli  qobiliyatlaming  va 

shaxsiy  xususiyatlarining  murakkab  tuzilmasini  (shu  jumladan, 

intellektual va maxsus) talab qiladi. Hozirgi davrda mavjud boigan 

kreativ testlarda ijodiy qobiliyatning  alohida elementlariga e’tibor 

qaratiladi,  ijodiy  muvaffaqiyatlami  bashoratlashda  buning  o‘zi 

yetarli  emas.  Ayrim  psixologlar  ijodning  ayrim  qismlarini  tahlil 

qilish yo‘li  bilan kreativlikni  aniqlash mumkin  deb hisoblaydilar. 

Kreativlikni  tashxislash  yo'nalishi  deyarli  o‘rganilmagan.  Bu 

sohada professor D.B.Bogoyavlenskaya (1983 yil) ijodiy qobiliyat 

intellektual  tashabbuskor  birliklarini  yaratdi.  U  muammoning 

yechimini  topishda  inson  oldiga  qo‘yilgan  masalani  fikrlash 

faoliyati deb ataydi.  D.B.Bogoyavlenskaya gipotezasi (taxmini)ga

209

---

muvofiq  bajaruvchiga  tashqi  qo‘zg‘atuvchilar  ta’sirisiz  nazariy 

umumlashtirishlarga va vaziyatni baholashga o‘ta oladigan “kreativ 

doira  metodi”ni  taklif  qiladi.  Bu  metod  doirasida  bir  necha 

metodikalar  islilab  chiqilgan.  Tashqi  mezonlami  belgilashda 

muallif sezilarli qiyinchiliklarga duch keldi. Ijodiy muvaffaqiyat bir 

qator  kamchiliklarga  ega  bo‘lgan  tajribalar  asosida  aniqlanadi. 

«Kreativ doira» ning tamoyillari:

1)  Tashqi  qo‘ zg‘ atuvchidan  va  baholashni  belgilovchi 

stimulidan voz kechrsh.

2)  Obyektni  tadqiq  etishda  “chegara”ning  bo‘lmasligi  -  

chegaralanmagan faoliyat.

3)  Eksperimentning davomiyligi.