‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

2.  Ratsionalistik (bixevioristik) paradigma

 

(P.Blum,  R.Gane, 

B.Skinner  va  boshqalar).  Ratsionalistik  paradigma  diqqat marka- 

zida  taiim   mazmuni  emas,  balki  o‘quvchilar  tomonidan  turli 

bilimlami  o‘zlashtirilishini  ta’minlovchi  samarali  usullari  yotadi. 

Taiimning  ratsionalistik  modeli  asosini  B.Skineming  ijtimoiy 

injeneriya  bixevioristik  (inglizcha 

behavior

  -  xulqi)  konsepsiyasi 

tashkil qiladi.

Maktabning maqsadi -  o‘quvchilarda g‘arb madaniyati ijtimoiy 

qoidalari,  talablari  va  ko‘zlagan  maqsadlariga  mos  keladigan 

moslashtimvchi  “xulqiy  repertuar”ni  shakllantirishdir.  Shu  bilan 

bir  vaqtda,  “xulqi”  atamasi  bilan  “insonga  xos  hamma 

ta’sirlanishlar  -   uning  fikrlari,  sezgi  va  harakatlari”  ifodalanadi 

(R.Tayler).

194

---

Bunda  ta’limning  asosiy  metodlari,  o‘rgatish,  trening,  test 

sinovlaxi,  individual  ta’lim,  tuzatishlari  bo‘lib  qoladi.  Buning 

oqibatida,  ta’limninggina  emas, balki  dars  berishning  ham  ijodiy 

xarakterini aniqlash muammosi muhokama qilinmaydi.

P.Blum barcha o‘quvchilar faqat o‘zlashtiribgina qolmajf, balki 

muvaffaqiyatli  o‘qishlari  mumkin  deb  hisoblaydi.  0 ‘quvchining 

optimal qobiliyatlari ma’lum sharoitlarda, o‘quvchiga ta’lim berish 

natijasi  uning  sur’ati  bilan  aniqianadi.  Olimning  fikricha,  ta’lim 

oluvchilaming  95  foizi  ta’lim  muddatlariga  bo‘lgan  cheklashlar 

olib  tashlanganda  о‘quv  kursining  butun  muzmimini  o‘zlashtirib 

olishga qodirlar. Ana shu nuqtayi nazardan o‘quvchilar tomonidan 

bilimlarning muvaffaqiyatli o‘zlashtirishini ta’minlovchi metodika 

ishlab chiqiladi, uning mobiyati quyidagichadir:

1.  Butun  sinf  yoki  kurs  uchun  to‘la  o‘zlashtirish  etaloni, 

mezonini  aniq  belgilab  olish  asosida,  o‘qituvchi  ta’lim  yakunida 

erishilishi  kerak  bo'lgan  aniq  natijalaming  ro‘yxati  va  unga 

muvofiq keluvchi testlami tuzadi.

2.  0 ‘quv  birliklari,  ya’ni,  о4quv  materiallarining  yaxlit 

bo4limlari  ko‘rsatiladi,  ularni  o‘zlashtirish  natijalari  aniqianadi, 

yakuniy bahoga ta’sir koTsatmaydigan navbatdagi testlar tuziladi. 

Bu testlaming vazifalari -  tuzatish, korrektsiyalashdan iborat.

3.

  To‘la o‘zlashtirishga yo‘naltirilgan har bir о4 quv kurs ma- 

teriallarini  o‘zlashtirish  darajasini  baholash uchun  test  sinovlarini 

o‘tkazish. Bu o‘rinda har bir o‘quvchiga baho va ta’lim maqsadlari- 

ning ahamiyatini tushuntirish muhim.

Predmetlarni bo4sh va o‘rtacha o‘zlashtiruvchi о‘quvchiiarning 

qobiliyatlarini jadal rivojlantirish P.Blum konsepsiyasining asosiy 

mazmunini tashkil etadi.

Turli mamlakatlarning (Avstriya, Belgiya, AQSh va boshqalar) 

ta’lim  tizimlari  tajribasi  ratsionalistik  (bixevioristik)  paradigma 

g‘oyalariga  muvofiq  ish  ko'rilganda  70  %  o'quvchilar  yuqori 

natijalarni qayd etganliklarini ko‘rsatadi.

Yuqorida  qayd  etilgan  ta’lim  yo‘nalishlari  o‘zida  insonpar­

varlik  g‘ovalarini  ifoda  etmagan,  ular  bola  dunyoqarashining 

rivojlanishi,  shaxsning  rivojlanishida  shaxslararo  munosabat- 

larning muhim o‘rin tutisbini nazarda tutmaydi.