‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

4 .0 ‘qitishning indaktiv va deduktiv metodlari

0 ‘qitishning induktiv va deduktiv metodlari -  o‘quv materiali 

mazmunming xarakteri va mantiqini yoritish usulidir.

0 ‘qitishning induktiv metodi -  o'qituvchi va o‘quvchining turli 

variantlardagi  faoliyatidir.  Bunda  o‘qituvchi  avval  dalillami

162

---

tushuntiradi,  tajribalami,  ko‘rsatmali  qoilanmalarni  namoyish 

qiladi,  umumiashtirish  va  tushunchalami  ta’riflash  bo‘yicha 

mashqlar  bajarishni  tashkil  etadi.  0 ‘quvchilar  oldin  xususiy 

faktlami  o‘zlashtiradilar,  keyin  xulosalar  chiqaradilar  va  o‘quv 

materialini  umumlashtiradilar.  Yoki  o‘quvchilar  oldiga  xususiy 

qoidalardan  umumiy 

xulosalargacha  mustaqil 

mushohada 

yuritishni  talab  qiladigan  muammoli  topshiriqlar  qo‘yiladi. 

0 ‘quvchilar  esa  dalillar  ustida  mustaqil  holda  fikrlaydilar  va 

tegishlicha xulosalar chiqaradilar hamda umumlashtirish qiladilar.

Deduktiv  metod  -   o‘qituvchining  avval  umumiy  qoidalami, 

ta’riflami  aytishi,  keyin  asta-sekin  xususiy  hollami,  muayyan 

vazifalami  keltirib chiqarish usulidir.  Bunda o‘quvchilar umumiy 

qoidalami  idrok  etadilar,  formulalami  o'zlashtiradilar,  keyin  esa 

ular dan  kelib  chiqadigan  natijalami  egallaydilar.Agar  mana  shu 

metodlar taqqoslansa, o‘quvchilar ma’lum mushohadalami keltirib 

chiqaradigan faktlar va materialni o‘zlashtirishlariga ko‘ra induktiv 

metod  foydaliroqdir.  Masalan,  o'qituvchi  matematik  masalaning 

yechimini  yoritadi,  keyin  o‘quvchiIarga ana shu xildagi  masalani 

mustaqil  holda  yechishni  tavsiya  qiladi,  lekin  bunda  fikrlash  tez 

rivojlanmaydi va materialni o‘rganishga ko‘p vaqt ketadi. Deduktiv 

metod materialni tezroq o'tishga yordam beradi va bunda mavhum 

fikrlash  faolroq  rivojlanadi.  0 ‘qitishning  induktiv  va  deduktiv 

metodlarida  uning  og‘zaki,  ko‘rsatmali  va  amaliy  metodlari, 

shimingdek,  reproduktiv  yoki  muammoli  izlanish  metodi  ham 

qoilaniladi.Ta’limning 

reproduktiv 

xarakteri, 

asosan, 

o‘quvchilaming  ijodiy  faoliyatidir.  Fikrlashning  xarakteri  -  

o‘qituvchi  bergan  o‘quv  axborotini  faolroq  idrok  etish  va  eslab 

qolish,  o‘qitishning  og‘zaki,  ko‘rsatmali  va  amaliy  metodlaridan 

hamda  usullaridan  foydalanmay,  mazkur  metodlami  qoilab 

boimaydi.  Reproduktiv  metodda  o‘qituvchi  faktlami,  isbotlami, 

tushunchalax ta’rifini  to ia   bayon qiladi,  asosiy masalaga  alohida 

e’tibor  beradi.О‘qitishning  reproduktiv  metodida  ko‘rsatmalilik 

ham  qoilaniladi.  Reproduktiv  yo‘sindagi  amaliy  ishlar  o‘quv- 

chilaming  namuna  bo'yicha  ilgari  yoki  endigina  o‘zlashtirilgan 

bilimlami  qoilashi  bilan  farqlanadi.  Ammo  bunday  ishlar da

163

---

bilimlarni mustaqil holda boyitish amalga oshmaydi.  O'qitishning 

muammoli izlanish metodi muammoli ta’limda qo‘llaniladi.