Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

 

Banknot – emitent banklar chiqaradigan va kredit pullarning asosiy turini 

amalga oshiruvchi foizsiz majburiyat (bank bileti). 

 

Metall bilan ta‟minlanmagan emissiya fidutsiar emissiya deb ataladi. 

 

Veksel  –qat‟iy  belgilangan  shakldagi  yozma  qarz  majburiyati  bo„lib,  uning 

egasi  (veksel  to„lovchi)ga  muddat  tugaganidan  keyin  qarzdordan  yoki 

akseptantdan  shu  hujjatda  ko„rsatilgan  pul  summasi  to„lanishini  qat‟iy  talab 

qilish huquqini beradi.  

---

 

51 

Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda tarixan pulning to„lov 

vositasi  vazifasidan  vujudga  kelgan  va  bank  tizimi  yuqori  darajada 

rivojlangan sharoitda keng qo„llaniladigan kredit vositasi bo„lgan chek-

lar ayniqsa ko„p tarqalgan. 

 

 

 

Cheklar bilan haq to„lash ayniqsa mamlakatning ichki to„lov aylan-

masida  keng  rivojlangan,  biroq  ulardan  eksport  va  import,  chet  el 

sayyohligi  bo„yicha  hisob-kitoblar  hamda  nosavdo  to„lovlari  chog„ida 

tashqi to„lov aylanmasida ham foydalaniladi. Chekdan foydalanish naqd 

pul bilan qilinadigan hisob-kitoblarni sezilarli darajada kamaytiradi. 

Shuni ta‟kidlash zarurki, chek aylanmasining asosiy unsurlari umu-

miy  bo„lgani  holda  ayrim  mamlakatlar  qonunchiligida  chek  operatsiya-

larining ba‟zi jihatlarini turlicha tartibga solish ko„zda tutilgan. Chek be-

rish, unga pul to„lash va chek muomalasining yagona qoidalarini belgi-

lash maqsadida 1931-yilda Jenevada xalqaro chek konvensiyasi (Jeneva 

konvensiyasi deb ataladi) tuzildi. 

[39].  Chek  muomalasining  rivojlanishi  chek  daftarchasiga  ko„plab 

imzolar qo„yilishi bilan bog„liq bir qancha muammolarni keltirib chiqa-

radi.  Shu  sababli,  50-yillardan  boshlab,  dastlab  AQSHda,  keyinroq  esa 

G„arbiy  Yevropada  cheklar  kredit  kartochkalari  bilan  almashtirila 

boshlandi. 

 

 

 

Kredit  kartochkasida  pul  egasining  joriy  hisobidagi  summa  ko„r-

satiladi.  U  egasiga  chakana  savdo  tarmoqlarida  pulsiz  tovarlar  va  xiz-

matlar xarid qilish huquqini beradi. Kredit kartochkasiga binoan xaridor 

hisobidagi  pul  summasi  uning  ixtiyoridan  olinib,  tovar  sotgan  korxona 

hisobiga o„tkaziladi. 

Hozir kredit kartochkalari jahonda keng tan olingan va o„z egasi ob-

ro„-e‟tiborining  o„ziga  xos  belgisi  bo„lib  xizmat  qiladi.  O„zbekistonda 

ham kredit kartochkalaridan keng foydalanilmoqda. 

Bugungi  kunda  pullar  tabaqalanmoqda,  ularning  turlari  ko„z  o„n-

gimizda  ko„payib  bormoqda.  Cheklar  va  kredit  kartochkalaridan  keyin 

Chek  –  ingl.  Check  –  bank  (yoki  boshqa  kredit  muassasasi)  dagi  hisob-

varaq  egasining  chekda  ko„rsatilgan  summani  shy  hisobvaraqdan  chek  ush-

lovchiga to„lash yoki uni chek ushlovchining hisobvarag„iga o„tkazish to„g„ri-

sidagi yozma topshirig„i.