´збекистон республикаси олий ва ´рта



Download 248 Kb.
bet3/8
Sana20.06.2023
Hajmi248 Kb.
#952523
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
КХБОБЫ~1 ММ Кишлок хужалик Битотехнологияси

II. Маъруза.
Мавзу: Микроорганизмларни °стириш ва ферментларни ажратиб олиш.
Маъруза режаси.
2.1.Микроорганизмларни °стиришда физиологик фаол моддалар ³осил ±илувчи омиллар.
2.2.Водород к°рсатгичи (рН) омили.
2.3.£аракат омили.
2.4.Микро ва макроэлементлар омили.
2.5.Микроорганизмларни ±атти± озу±а му³ити сиртида °стириш.
2.6.Микроорганизмларни сую± ози±а му³ити ичида °стириш.
2.7.Тозаланмаган, комплекс фермент препаратларининг олиниши.
2.8.µатти± озу±а му³итида °стирилган микроорганизмларни экстракция ±илиш.
2.9.Вакуум бу²лантириш усулида фермент эритмаларини ±°ю±лаштириш.
2.10.Фермент эритмаларини мембраналар ёрдамида тозалаш.
2.11.Ч°ктириш усуллари ва унинг назарияси.
2.12.Нейтрал тузлар ёрдамида ч°ктириш.
2.13.Органик эритувчилар ёрдамида ч°ктириш.
2.14.Ферментларни тозалаш усуллари.
2.15.Ионалмашув хронография
2.16.Аффинли (биоспецифик) хромотография усули.
2.17.Гельхромотография усули.
2.1.Микроорганизмларни °стиришда физиологик фаол моддалар ³осил ±илувчи омиллар.
Микроорганизмларни °стиришда ±атти± ва ±уру± озу±а мухитларининг намлиги жуда катта а³амиятга эга. Агарда му³итнинг намлиги 11-20% атрофида б°лса, микроорганизмлар умуман °смайди.
Бирмунча к°про± °сиш ³олларини намлик 30% б°лганда кузатиш мумкин. Намликнинг 40-45% б°лиши микроорганизм культурасини оптимал °сишига ва спора ³осил ±илишга жуда ±улай шароитдир. Бу ³олат спора ³осил ±илувчи фермент продуцентларининг экиш материалларини олишда ишлатилади. Му³итнинг намлиги 53-68% б°лганда ³осил ±илинган ферментларни т°планиши кузатилади. Намлик 60-68% б°лганда ферментларнинг биосинтези пасая бошлайди ва бу ³олат озу±а му³ити ичига кирадиган ³авонинг ёмон °тиши билан тушунтирилади.
13
Микроорганизмларни ±атти± озу±а му³ити сиртида °стиришда вужудга келган исси±ликни чи±ариш масаласи катта а³амиятга эга. Шунинг учун микроскопик замбуру²ларни °стиришда уларнинг °сиш фазаларига катта эътибор бериш керак, чунки айнан шу гуру³ микроорганизмлар ±атти± озу±а му³ити сиртида °стирилади.
Биринчи фаза-замбуру² спораси ёки конидияларини б°киши ва ривожланишидир. Унинг муддати 10-12 соатга ч°зилади. Бу бос±ич айтарли исси±лик ажралиши билан кузатилмайди ва озу±а му³ит компонентлари °згармайди.
Озу±а му³ити сиртида пупанак ³осил б°лиши билан иккинчи фаза (тропофаза) мицелияларни фаол °сиш бос±ичи бошланади. У одатда 12-40 соат ва шу билан бирга озу±а му³итидаги моддаларни к°п ми±дорда истеъмол ±илиши, исси±лик, ис гази ва сув ажратилиши билан давом этади. Бунда микроорганизм озу±ани мицелиялари билан т°ли± °раб олади. Айнан мана шу бос±ичда к°п ми±дорда исси±лик ажралади ва умуман ажраладиган исси±ликни 75-80% ини ташкил ±илади.
Учинчи фазада (идиофаза) культурани морфологик ва биокимёвий ихтисосланиши кузатилади, яъни бунда микроорганизмлар конидияларни ва иккиламчи метаболитларни ³осил ±иладилар. Ушбу бос±ичда микроорагнизмлар ³ужайра таш±арисига чи±арилувчи ферментларни ³осил ±иладилар. Бунда °стириш ³оналарида ³ароратни 3-40С га тушириш ва ³аво алмаштиришни 3-5 мартага камайтириш зарур.
2.2.Водород к°рсаткичи рН омили.
Микроорганизмларни ±атти± озу±а му³ити сиртида °стиришда му³итнинг р к°рсаткичи унинг нами кам ва кучли буферли б°лганлиги сабабли ферментларнинг ³осил б°лиш жараёнларига кам таъсир ±илади. Лекин рН к°рсаткичи сую± озу±а му³итида асосий ³ал ±илувчи а³амиятга эга б°либ, озу±ани стерлизация ±илишда ва культурани °стириш давомида тез °згаради.
µатти± озу±а му³итлари сиртида продуцентларни °стириш жараёнида улар сув билан намланади ва намланган му³итнинг рН к°рсаткичи 5,0-5,6 ни ташкил ±илади. К°пинча озу±а му³ити сифатида ишлатилган °симлик б°лакчалари хлорид, сульфат ёки сут кислоталарининг кучсиз эритмаси билан намланади ва уларнинг рН к°рсаткичи 4,5-5,0 атрофида б°лади. Кислоталарни ±°шиш натижасида озу±а му³ити микроскопик замбуру²ларнинг °сиши учун селектив шароитга

14
айланади. Бунда ³аво ва озу±ани стерилизация ±илиш ³аражатлари бир мунча камаяди.


Сую± му³итлари рН к°рсаткичи микроорганизмларни °стиришда жуда катта а³амиятга эгадир. Энг к°п эътиборни албатта, озу±ани бошлан²ич ва стерилизация ³амда микроорганизм °сиши пайтида ва анионларни истеъмол ±илиши натижасида °згарган рН к°рсаткичига бериш керак. Шундай истеъмол натижасида культурал сую±лик кислотали ёки иш±орли му³итга °тиб кетади.
Му³итнинг оптимал рН к°рсаткичи продуцентнинг хусусиятига бо²ли± ва шунга ±арамай баъзи умумий ±онуниятларни к°риш мумкин. Замбуру²лар ва ачит±и микробларига °хшаш организмлар рН к°рсаткичи 3,8-5,6 б°лган шароитда яхши °сади ва фермент ³осил ±илади. Бактериялар эса рН к°рсаткичи нейтрал (6,2-7,4) ±ийматларида фаол ривожланади. Яна шундай маълумотлар борки:
Агарда рН к°рсаткичи фа±ат маълум бир ±ийматда ушлаб турилса: бундай шароитда °стирилган продуцент битта керакли ферментни ³осил ±илиши мумкин экан. К°пчилик микроорганизмлар рН омили таъсирига жуда таъсирчан б°ладилар ва бу ±°рсаткични сезиларли даражада салбий ёки ижобий томонга °згариши, уларни фермент Хосил ±илиш ±обилиятларига бирданига таъсир ±илади.
2.3.£ароратнинг омили.
К°пгина ферментларнинг продуцентлари, хусусан микроскопик замбуру²лар, мезофил микроорганизмлар ³исобланади ва уларнинг ривожланиши учун оптимал ³арорат 22-320С атрофида б°лади. Ферментларни бактериал продуцентлари орасида к°пгина термофиллари ³ам учрайди ва уларни оптимал °стириш ³арорати 35-550С дир. Масалан, В.mesentericus ПБ бактерияси 370С ни талаб килса. В diastaticus 60-650С ни, A. oryzae эса атиги 28-300С ни талаб ±илади. £амда липаза ферментининг Rhizopus microsporus замбуру²ининг фаол ривожланиши ва фермент ³осил ±илиши учун 400С оптимал ³исобланади.
Саноатда термофил микроорганизмлардан фойдаланишнинг бир ±анча ижобий томонлари бор. Чунки уларни ю±ори ³ароратда °стирилганда жараёнининг стериллигига б°лган талабни °з-°зидан камайтиради. Бундан таш±ари термофил микроорганизмлар ю±ори ³ароратда бардошли б°лган ферментларни ³осил ±илади. £арорат ³осил

15
б°лаётган ферментнинг ми±дорининг °згаришида катта а³амиятга эгалиги билан ³ам ажралиб турувчи омиллар.


2.4.Микро ва макроэлементларнинг омили.
Микроорганизмларни °стириш учун озу±а му³итларини тайёрлашда фермент саноати ёки ±ишло± х°жалиги °симликлари ±олди±ларидан кенг куламда фойдаланилади. µатти± озу±а му³итлари асосан ±ишло± х°жалиги °симликларнинг ±олди±ларини майдалаб, намлиги маълум даражада келтириб ва унга бош±а макро ва микроэлементларнинг эритмаларини аралаштириб тайёрланади.
Сую± озу±а му³итлари тайёрлашда эса кам эрувчан компонентлардан ми±дори чекланган ³олда фойдаланиш мумкин. Б°лмаса уларнинг эримаган ±олди±лари озу±а му³ити ва культураль сую±ликни ±айта ишлашда ³ала±ит беради. Озу±а му³ити таркибига ³ар хил °симлик ва фермент саноати ±айнатмалари ва гидролизатлари дагал фильтратлари ³амда спирт бардаси, микроблар биомассаси плазмолизатлари, аминокислоталар ва бош±аларни кушиб тайёрлаш мумкин. Б°ларда йирик ±олди±ларнинг б°лмаслиги т°хтовсиз °стириш жараёнида жуда катта а³амиятга эга. Сую± озу±а му³итлари таркибида, одатда 2,5% дан 20% гача ±уру± моддалар эритма ³олида б°лади. Му³итнинг рН к°рсаткичи уни тайёрлаш ва±тида ва сттерлизациясидан кейин назорат ±илинади.
Микроэлеменларсиз, витаминларсиз ва °стирувчи моддаларсиз микроорганизм ³ужайрасидаги модда алмашинуви жараёнини т°ли± °тиши э³тимолдан узо±дир. Лекин ³амма микроорганизмлар ³ам °сиш ва ривожланишлари учун бу бирикмаларни ±°шилишини талаб ±илайвермайди.
Агарда ауксоавтотроф микроорганизм °стирилувчи мухитга витаминлар ва °стирувчи бирикмалар ±°шилса, улар бу продукцентнинг °сиши ва ривожланишига ³еч ±андай таъсир к°рсатмайди. Агарда ауксогететроф продуцент озу±асига жуда ³ам кам ми±дорда ю±орида зикр ±илинган моддалар ±°шилса, уларнинг °сиши ва ривожланиши сезиларли даражада тезлашади. Афсуски жуда к°п продуцентлар ауксогететроф организмлар б°либ, улар ферментни биосинтезида ±атнашувчи В витаминлар гуру³и комплекси (В1 В3 В5 В6 В8), яъни биотин, инозит, пантотен кислотаси, тиамин, пиридоксин ва бош±аларнинг ози±а му³итида б°лишига му³тождирлар.
Макро ва микроэлементлар озу±а му³итларининг ажралмас ±исми ³исобланади. К°п метал ионлари
16
ферментларнинг фаол маркази таркибига киради ёки ферментларни структурасини т°тиб туришда ва организмдаги ферментатив фаолиятни таъминлашда иштирок этади. £озиргача маълум б°лган ферментларнинг ¼ ±исми металлоферментлар ³исобланади. Улар нафас олиш жараёнини, оксидланиш-±айтарилиш реакциясини, аминокислоталар, ё² кислоталари, шакар, нуклеотидлар, пирамидин асослари синтезларини фаоллаштиради, о±сил молекулалари, гликогенлар, геклеин кислоталари ³осил б°лишини ³амда уларнинг странсформация ва парчаланишини бош±арадилар.
2.5.Микроорганизмларни ±атти± озу±а му³ити сиртида °стириш.
Продуцентларни °стирилиш жараёни стерил озу±а му³итига экиш материалини сепишдан бошланади. Даврий стерилизация шароитида экишни одатда стерилизаторнинг °зида т°хтовсиз аралаштириш й°ли билан °тказилади. Т°хтовсиз стерилизация ±илиш шароитида эса озу±ага
Экиш стерилизаторнинг совутиш б°лимида амалга оширилади ва экилган озу±а му³ити культура билан биргаликда °стириш цехига юборилади.
Культураларни ±атти± озу±а му³ити сиртида °стириш жараёнини ³ар хил усуллар билан бажариш мумкин. Кюветалар экиб °стириш анъанавий усул ³исобланиб, к°п ±°л ме³натини ва к°п ишлаб чи±ариш майдонини талаб ±илади. Продуцентларни механизациялашган ±°рилмаларида °стириш бирмунча янги усул б°либ ³исобланади.
Ме³анизациялашган °стириш ±урилмаларини яратишнинг имкониятлари озу±а му³ити ±аватларини орасида ³авони яхши айланиши: зичлашиб ±олмаслиги ёки ±°риб ±олмаслиги каби талаблар билан чекланган. Шу билан бирга уларни шундай ±уриш керакки, агарда °стирилаётган микроорганизмлар ифлосланиб ±олса, °стириш тизимини т°хтатмасдан шу ердаги ифлосланган озу±а му³итларини бемалол алмаштириш ва стерилизация ±илиш имкониятлари б°лиши керак.
2.6. Микроорганизмларни сую± озу±а му³ити ичида °стириш.
Бу усул ±атти± озу±а му³ити сиртида °стириш усулига ±араганда бир ±атор, яъни ишлаб чи±ариш майдонини бир неча баробар ±ис±аришга, о²ир к°л ме³натини бартараф ±илишга, мехнат гигиенасини яхшилашга, ишлаб чи±аришни автоматик тизимини яратишга ва бош±а устунликларга эга. Сую± озу±а му³ити ичида °стиришда озу±ани бир мунча и±тисод билан

17
ишлатишга ва фермент препаратларини тозаро± ³амда ю±ори фаоллик билан олишга эришиш мумкин.


Микроорганизмларни сую± озу±а му³ити ичида °стириш вертикал ³олатда жойлашган ферментларда олиб борилади. Ферментёрга ±уйилган энг асосий талаб-продуцентни °стириш жараёнида интенсив ³аво алмашинуви билан бирга асептика шароитларини вужудга келтириш имкониятларидир. ´стириш жараёнида мураккаб б°лган уч фазали сую±лик-±атти± жисм газ тизими билан ишлашга т°²ри келади. Бундай тизимда масса алмашинув жараёнлари жуда ±ийин кечади ва ускунани °стиришнинг ³амма бос±ичларига мослаб яратиш ва анча мушкулдир. Ферментларнинг энг йириги механик айлантиргичлари ва к°пик с°ндиргичлари билан биргаликда 2000 м3 ³ажмга эга. «Хеман» фирмаси 360-400 м3 ли герметик ферментларни ишлаб чи±аришни жорий ±илиш билан шу²улланади. Фермент саноатида ишлатиладиган барча ферментёрлар к°пикни бартараф ±илувчи моддаларни киритувчи ва к°пик ми±дорини назорат ±илиб турувчи ало³ида мосламалар билан жи³озланган. К°пикни чи±ариш ташлаш ма±садида мувофи± эмас чунки бунда ³авони тозаловчи фильтра намланиб ±олиши ва натижада ускунанинг герметиклиги ³амда стериллиги б°зилиши мумкин.
´стириш жараёнининг т°галланиши билан культурал сую±лик ишлаб чи±аришга °затилади ёки сую±лик фазасини биомасса ва ±атти± фазадан ажратиш б°лимига °затилади.
2.7.Тозаланмаган, комплекс фермент препаратларининг олиниши.
Тозаланмаган фермент препарати дегани, бу-микроорганизм культурасини муътадил шароитида намлиги 8-12% га олиб келинган ва бутун озу±а му³итини ±олди±лари билан биргаликда массасидир.
Тозаланган фермент препарати культурани ±атти± ёки сую± озу±а му³итида °стириш йули билан олиниши мумкин. Сую± му³итида °сган культура ±уритишдан олдин биомассаси ва озу±а му³ити ±олди±ларидан ±исман тозаланган ёки шундайлигича ±уритилган б°лади.
Ишлаб чи±аришда, ю±орида ±айд ±илинганларига нисбатан к°про± т°²ри й°налтирилган барабан ±уритгичлар ишлатилади. Бунда х°л культура исси±лик берувчи ±урилма билан биргаликда 80-850С да ±°ритгичга тушади. Бундай ю±ори ³ароратда ±уритилувчи ³°л микроорганизмнинг майда б°лакларидаги намни бу²ланиши ³исобига ±атти± ±изиб кетиб
18
³олати кузатилмайди ва ундаги ферментларнинг фаоллиги тули± са±ланади.
Тоза фермент препаратларини продуцентнинг биомассаси билан биргаликда фильтрларда, центрафугаларда ёки сепараторларда ажратилади. Фильтрлар ю±ори даражада механизациялаштирилган б°либ, хар хил суспензияларни бир хил тезликда фильтрлаш имконини беради. Барабаннинг сирти турсимон булиб, б°з ёки фильтрловчи сунъий газлама билан °ралган ва фильтрланувчи сую±ликка ч°ктирилган б°лади.
Ма³сулот ±°л ишига асосланган ³олда олинади. Рамали фильтр прессларнинг фильтрловчи ³ажми кичик б°лганлиги сабабли барабанли вакуум-фильтрга нисбатан ³ам кам самарадордир. Рамали фильтрда фильтрлаш жараёни 0,6-0,4 Мпа босим остида олиб борилади. Фильтрловчи математик физик-химик хусусиятларига, ³арорат режимига ва бош±а омилларга °звий бо²ли±дир. Фильтрлаш жараёнини яхшилаш ма±садида культурал сую±лик кимёвий ±айта ишланади, яъни иш±орийлиги рН 8-8,5 га келтириб 0,1% ли СаСL2 эритмаси ва ³ар хил кизелгурлар (диатомит, радиолит, микрозил, кларгель ва ³.к.) ±°шилади. Бу т°лдирувчилар фильтрлаш самарасини оширади, лекин фермент фаоллиги салбий таъсир ±илади.
2.8.µатти± озу±а му³итида °стирилган микроорганизмлардан ферментларни экстракция ±илиш.
Микрооганизмлардан ферментларни олиш учун улар майда ±илиниб, ³ужайра деворлари механик ёки автоматик ³олда б°зилиб, экстракция жараёнига жалб этилади. Бу усулда ³ам ³олдаги ±уру± ³олдаги микроорганизмдан фермент эритмасини олиш мумкин. Биомассадан экстракциясини т°ли± амалга ошириш учун: ³арорат, рН, жараён давомийлиги, экстракция ускунасининг конструктив хусусиятлари, ажратилаётган фермент табиати ва бош±а бир ±анча омилларга бо²ли±. Бу омиллар ³ар бир продуцент мисолида ало³ида тад±и±отлар ёрдамида ани±ланади ва тавсия этилади.
Я±ингача диффузияли бактериялар кенг куламда ишлатилар эди. Бу ±урилмада экстракция ±илинган микроорганизм ферменти нисбатан к°п фаолликни й°±отади ва ±°л ишига асосланган ³олда к°п харажат талаб ±илади. Шу билан бирга самарадордир. Шунинг учун т°хтовсиз ишловчи экстракция ускуналари устида тад±и±отлар олиб борилмо±да. Булар жумласига фермент саноатида бир мунча ±изи±иш уй²отган ю±ори босимда ишловчи “Нитро Атомайзер” (Япония) фирмаси ва ротор типидаги “Роунс Даунс” фирмаси экстраторларидир.

19
2.9.Вакуум бу²лантириш усулида фермент эритмаларини ±ую±лаштириш.


µую±лаштиришнинг асосий шарти паст ³ароратда ±айнатиш ва жараёни ±ис±а муддат ичида олиб бориш билан бирга, бу²лантирилаётган сую±ликни ±изиб кетишни ва ферментларни инаквацияга учрашини олдини олишдир. Агарда ±ую±лаштирилаётган эритма ±анчалик тоза булса, шунчалик кам ми±дорда ³ар хил моддаларни кам тутади ва ундаги ферментлар ю±ори ³ароратга жуда ³ам таъсирчан б°лади. µатти± озу±а му³итида °стирилган организм экстрактида жуда к°п ми±дорда ³имояловчи бирикмалар б°лади ва улар ±ую±лаштириш жараёнида фермент инактивациясини олдини олади, лекин культурал сую±ликлиги ±ую±лаштиришда бунинг аксини кузатиш мумкин, яъни фермент куп ми±дорда °з фаоллигини й°±отади.
Кейинги йилларда вакуум-бу²лантиргич ускуналари анча такомиллаштирилмо±да. Ушбу ускуналар трубка шаклида(горизонтал, вертикал ва ±ия) б°либ, жараённи °тиш муддатини 10 маротабага я±ин ±ис±артирди. Б°лар жумласига «Альфа-Лаваль» (Швеция), «Единство» (Югославия), «Люва» (Швейцария), «АРV» (Франция) ва бош±а бир ±анча фирмалар ускуналарини киритиш мумкин ва уларинг самарадорлиги 200 дан 20000 л/с ни ташкил ±илади.
2.10.Фермент эритмаларини мембраналар ёрдамида тозалаш.
Фермент эритмаларини шакар, амино-кислоталар, минерал тузлар ва бош±алардан 60-100% гача б°лган ми±дорда тозалашга эришиш мумкин. Айни±са, ферментлар ю±ори концентрацияли тузлар билан ч°ктирилганда диализдан ва электродиализдан унумли фойдаланиш керак. Лекин т°ртламчи структурага эга б°лган ферментларни ва металлоферментларни ажратишда электродиализдан фойдаланиш мумкин эмас. Диализда ±уйидаги ³ар хил к°ринишдаги ярим °тказгич мембраналар ишлатилади: пергамит, целлофаннинг ³ар хил турлари, ультрафильтрацияда ишлатиладиган мембраналар ва бош±алар кабидир. Диализ усули бир ±анча камчилиларга эга б°лганлиги сабабли ³озирги кунда ишлаб чи±аришда ишлатилмайди. Баъзан илмий лабораторияларда ферментларни ю±ори тозаликда олиш учун ишлатилиши мумкин.
Энг асосийси жараённи жуда ³ам кам ³аражатлар ва энергия эвазига олиб борилишидир. Ультрафильтрация жараёнида ферментларни ³арорат таъсиридаги инактивацияси умуман бартараф ±илинган б°либ, бирваракайига эритма бир ±анча балласт бирикмалардан хона ³ароратида тозаланади.
20
Ушбу жараён ю±ори босим остида °тганлиги учун самарадорлиги ю±оридир. Бу усулнинг ³ам асосий элементи б°либ мембраналар хисобланади.
2.11.Ч°ктириш усуллари ва унинг назарияси.
Фермент эритмалари олиниш манбаларига ±араб микроорганизмлар лизатлари, экстракциялари, культурал сую±лик фильтратлари, °симлик ёки ³айвон т°±ималари гомогенатлари б°лиши мумкин. О±силни ³ар хил эритувчиларда эриш даражаси молекула сиртида гидрофоб ва гидрофил ±олди±ларнинг тар±алиши билан белгиланади. О±силларни асосий эритувчиси б°либ ³исобланмиш сувнинг баъзи хусусиятларини (Харорат, рН, ион кучи, нейтрал тузлари, органик эритувчиларни ёки инерт бирикмаларни ±°шиш й°ли билан) °згартириш ³исобига, о±сил молекуласининг гидрат ёки сольват ±атламига таъсир ±илиб агерегацияга учратиш ва ч°кмага тушириш мумкин. Саноатда асосан органик эритувчилар ёки тузлар билан чуктириш механизми билан фар± ±илади.
2.12.Нейтрал тузлар ёрдамида ч°ктириш.
Типик о±силар молекуласи сиртида бир ±анча аминокислоталар (тирозин, тритофан, лейцин, изолейцин, метионин, валин ва фениланин) занжири шаклида ёпишган гидрофоб ±исмларга эга. О±сил молекуласининг гидрофоб ±исми сув билан т°±нашган сув молекулалари билан ориентирланган ±ават ³осил б°лади ва шу жойлар «музлатилган» ³олатда б°лади. Бундай тартибли структуралар термодинамик жи³атдан чидамли эмасдир. Агарда сув молекулаларини о±сил табиатига ухшамаган моддалар билан иммобилизация ±илинса, о±сил молекулалари °заро таъсирга кириб агрегатлар ³осил ±ила бошлайди. Маълумки тузларнинг ионлари гидратланади, агарда о±сил эритмасига маълум ми±дорда туз ±ушилса у сув билан бо²ланади ва сувдан бушаган о±сил молекулалари агрегатлар ³осил ±илади.
Ч°ктириш жараёнида о±силлар ёнида турган бош±а о±силлар билан ³ам агрегат ³осил ±илиб ч°кмага тушириши мумкин. Бунда бир ±анча ферментлар комплексини олиш мумкин. Лекин фракцияларга б°либ ч°ктирилса бир мунча ю±ори натижага эришиш мумкин.
Эритмада тузнинг ло±ал концентрациясини ошириб юбормаслик учун у аввал майдаланиб, секин асталик билан маълум бир ±исмдан ±°шиб борилади ва тинмай аралаштириб турилади. Аралаштириш давомида к°пик ³осил б°лишига °л
21
±°ймаслик керак. Жараён эриган ва агрегатланган о±силларнинг мувозанати ³осил б°лгунча 20-40 минут, баъзи бир неча соат давом этади. Туз билан чуктириш жуда ³ам к°п омилларга бо²ли± б°лган мураккаб технологик жараёндир.
2.13.Органик эритувчилар ёрдамида ч°ктириш.
О±силларни ч°ктириш самараси органик эритувчилар таъсирида сувнинг фаоллиги камайиши билан °звий бо²ли±дир. Эритувчининг концентрацияси ортиши билан ферментнинг зарядланган гидрофил молекулаларини сув таъсирида солватланиш ±оилияти пасаяди. О±силнинг гидрофоб ±исмидаги сув молекулалари органик эритувчи томонга °та бошлайди ва натижада ферментнинг эрувчанлиги пасаяди.
О±силларнинг агрегатланиши жараёни ва ч°кма ³осил б°лимши ч°ктиришнинг бир ±анча омилларига бо²ликдир. Шулардан бири о±сил молекуласининг ³ажмидир. Ч°ктириш жараёнида о±сил молекуласининг размери ±анчалик катта б°лса, эритувчанлик салбий таъсир ±илувчи концентрацияси шунчалик паст б°лади.
Этил спирти, ацетон ва изопропил спирти кенг ±улланилса, метанол, н0пропанол, диоксан,2-метоксиэтанол ва бош±а спиртлар, кетонлар, эфирлар ва уларнинг аралашмалари камро± ишлатилади. Эритувчалик танлашда уларнинг токсинлигига, портлаш ³олислигига ва регенерация б°лиш ±обилиятига эътибор бериш керак. Ишлаб чи±ариш учун энг яро±лилари б°либ этил спирти ва изопропанол ³исобланса, ацетоннинг к°рсаткичлари эса пастро±. Б°лар орасида энг исти±боллиси изопропанолдир.
Электролитларнинг иштироки, ч°ктириш ³арорати, му³ит рН к°рсаткичи, ±уру± моддаларнинг таркиби ва ми±дори каби бир ±анча омилларга эътибор бериш керак. Ч°ктириш эритмасида баъзи ионларнинг учраши фермент муътадиллигига таъсир ±илиши мумкин. Масалан, Са2К ионлари а-амилаза, протеиназа, глюкоамилаза ферментлари фаоллигига ижобий таъсир ±илса, магний, марганец, кольбат каби метал ионлари ³имоя вазифасини бажаради.
Маълумки ферментлар °зларининг изоэлектрик н°±талари о±сил агрегатлар ³осил ±илиб т°ли± ч°кма тушадилар. О±силларни изоэоектрик н°±талариида ч°ктирувчи реагентлар ишлатмай ч°ктириш жараёни изоэлектрик ч°ктириш дейилади. Органик ч°ктирувчиларни изоэлектрик н°±та рНига я±ин рН да ±°ллаш ферментларни осон ч°ктириш ва эрутувчини кам ми±дорда сарфлаш учун ³измат ±илади.
22
Фермент эритмаси ва эритувчини тухтовсиз равишда узатувчи контурлар, сепатор ва автоматизация тизимларидан тузилган б°лади. Цилиндр шаклидаги аралаштиргич-фермент эритмаси ва эритувчи мураккаб ³аракат й°налиши б°йлаб ±ис±а ва±т ичида аралашиб °тади ва натижада ³осил б°лган аралашма сепаратор ±исмига узатилади. Сепараторад ч°кмага тушган о±сил моддаларни ажратиб олинади. Бундай ±урилмада фермент билан эрувчининг ало±а муддати ун маротабагача ±ис±артирилади ва ферментнинг ч°кмага тушиш унуми 15-20% гача ортади.


2.14.Ферментларни тозалаш усуллари.
О±сил аралашмаларини ажратишда ва айни±са ферментларни лаборатория шароитида тозалашда ³амда гомоген б°лган фермент препаратларини олишда ишлатилади.
Кальций фосфат, алюминий гидроксид генлари ва маълум типдаги ферментлар учун махсус б°лган ³ар хил аффин адсорбентлар ³исобланади. Ферментларни тозалаш ва о±силларни ажратиш технологияси ±андай типдаги усулга ±арамай ±уйидагиларга асосланади. Фермент ма³сулотини °з таркибига олган о±силлар аралашмаси маъ±ул булган эритувчида (буферда) эритилади ва шу эритувчи билан мувозанатланган колонкага юборилади. Кейин шу колонкадан маълум таркибга эга б°лган буферни ёки б°лмаса фермент учун махсус б°лган бо²ловчи (лиганд) ёрдамида о±сил бос±ичма-бос±ич ювиб олинади.
2.15.Ионлашув хромотография усули.
Типик ионалмашувчи сифатида буктирилган диэтиламиноэтилни ёки карбоксиметил целлюлозани к°рсатиш мумкин. Улар буктирилган ³олатда зарядли гуру³ларнинг 0,5 М концентрациясига эга б°лади. Бу зарядлар колонкада ±арама-±арши б°лган ионларни (метал ионлари, хлор ионлари, буфер ва Х.к.) нейтраллайди. Одатда о±силнинг умумий белгиси ион алмашувчига °тирган ион белгиси билан бир хил б°лади ва колонкадан °тиш жараёнида айнан уни си±иб чи±аради.
Кенг ми±иёсда фодаланилаётган калий ёки натрий хлорид тузлари ёрдамида градиент тузишга асосланган. Туз ионлари иштирокида муста±ил о±сил ва адсорбентлар °ртасидаги °заро тортиш кучи камаяди. Ту ионлари концентрациясини ошиши билан адсорбентга бо²ланган о±силлар °з уринларини уларга бушатадилар ва °залир колонкадан чи±а бошлайдилар.

23
Керакли о±силни танийдиган ва уни сорбентдан ажратиб оладиган лигандни топиш жуда мушкул вазифадир. шУ билан бирга лигандни ±андай зарядланганлиги ва концентрациясига ало³ида эътибор бериш керак.


2.16.Аффинли (биоспецифик) хромотография усули.
Биологик фаол бирикмалар, хусусан ферментлар ³ам лигандлар ёки аффинли лигандлар деб номланмиш бирикмаларга махсус бо²ланиш хусусиятларига эгадир. Агарда шундай лигандларни энерт атрицага бо²ласа фа±ат керакли ферментни ушловчи ва ±олган о±сил ва моддаларни °тказиб юборувчи махсус адсорбентни олиш мумкин.
Лиганд ва уни ушлаб турувчини танлаш жуда ±ийин вазифадир. К°пчилик ³олларда аффинли адсорбентларни синтез ±илишда тозаланаётган ферментнинг хусусиятларини эътиборга олиш керак. Бу жараён бош±а ±ийинчиликларга ³ам эга. Масалан, сорбент ю±ори спецификликка эга б°лмай керак б°лмаган бош±а ферментларни ³ам ушлаб ±олиши ва натижада ферментни бу мураккаб комплексдан ажратиб олишни ±ийинлаштириши ³ам мумкин. Аффинли хромотография учун ³ар хил турдаги эримайдиган сорбентлардан фойдаланилади, лекин к°п тар±алган кундланг ±илиб уланган агароза доначаларидир.
Лиганд бош±а бирикмалар билан °заро бо²ланмаслиги, фа±ат матрицага бо²ланган ва ювиш, регенерация жараёнларига чидамли б°лиши шартдир. Бу ±°йилган шартларнинг оддий руйхати ³ам ушу жараённинг мураккаб ва к°п ме³нат сарф ±илинишидан дарак беради.
2.17.Гельхромотография усули.
Энг к°п тар±алган гельфильтрация, электрофорез, изофорез, изоэлектрик фокуслш, ихотахофорез ва бош±алардир фермент препаратлари технологиясида катта амалий ³амиятга эга б°лгани – гелфильтрациядир.
Гел очи± ³олдаги кундаланг тикилган уч улчамли молекула тури б°либ, колонкаларни осон т°лдириш учун юмало± доначалар (гранула) к°ринишида б°лади. Доначаларда кичик тешикчалари б°либ уларга факат кичик молекулали бирикмалар киради ва йирик молекулалар эса кирмайди.
Гельфильтрация – бу тар±алувчан хромото-графиянинг бир шакли б°либ, эритилган моддалар эритманинг бир мунча юзада жойлашган ³аракатчан ва ички томонида жойлашган кам ³аракатли ±исмларида таъсир б°лади. Колонкада эритилган модданинг ушлаб ±олиниш даражаси унинг гел тешикчаларига кира олиш ±обилиятига бо²ли±дир. Шунинг учун
24
гельфильтрация жараёнида колонкадан ю±ори молекулалари моддалар ва кейин эса кичик молекулалари бирин-кетин чи±а бошлайди, бунда гел молекуляр тур вазифасини бажаради. Бу жараён идеал равишда олиб борилиши учун, гел тайёрланган материал эриган бирикмалар таъсирига жуда ³ам инерт б°лиши керак. Афсуски бугунги кунда ишлатилаётган брча геллар инерт эмас ва маълум рН курсаткичда улар суриш ±обилиятини намоён ±илиши мумкин. Масалан, шундай гелларга сефакрилларни киритиш мумкин. Гелфильтрация усули билан майда гел доначаларида ю±ори босим жуда к°п ³ар хил моддаларнинг, шу жумладан о±силларнинг аралашмалари ажратилмо±да.
Текшириш учун саволлар.
1.Микроорганизмларни °стириш озу±а му³итлари нима?
2.Продуцентларнинг °сишида микроорганизмларнинг роли?
3.Микроэлементларни сананг?
4.Макроэлементларга ±айси элементлар киради?
5.Ферментёр нима?
6.Ферментлар ±андай чуктирилади?
7.Ферментлар ±андай чуктирилади?
8.Ионлашув хромотографияси нима?


III.-Биопрепаратлар ишлаб чи±ариш ва иммобилизация (фермент, х°жайра).
Маъруза режаси
3.1.Иммобилизация усуллари.
3.2.Органик полимерлар ташувчилар.
3.3.Иммобилизацияни физик усули.
3.4.Иммобилизация адсорбацияси.
3.5.Иммобилизация адсорбацияси усуллари.
3.6.Фермент адсорбациясига таъсир этувчи омиллар.
3.7.Водород к°рсатгичи (рН) белгилари.
3.8.Ионлар кучи.
3.9.Ферментлар концентрацияси.
3.10.Биотехнологияда харорат.
3.11.Ферментлар кучини оширувчи усуллар.
3.12.Гель ичига кириш й°ли билан иммобилизациялаш.
3.13.Ярим утказувчиларда иммобилизациялаш.
3.14.Ферментларни кимёвий иммобилизациялаш.
3.15.Бактериялардан олинадиган энтомопатоген препаратлар.
3.16.Замбуру²лардан олинадиган энтомопатоген препаратлар.
3.17.Вирусли энтопатоген препаратлар.
25


3.1.Иммобилизиция ±илиш.
Иммобилизация ±илиш усуллари иккига б°линади: 1-физикавий й°ллар билан иммобилизация ±илиш; £ар ±айси усулда иммобилизация ±илишда ±°йидагиларга эътибор бериш керак; “ташувчилар” (сорбентлар)нинг табитати , уни физик-кимёвий хусусияти.
«Ташувчи»лар органик ва ноорганик табиатга эга б°лишлри мумкин. Иммобилизация ±илишга мулжалланган «ташувчи»ларга ±°йиладиган талаблар:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish