Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта таълим вазирлиги самарканд иқтисодиёт ва сервис институти “магистратура” булими

Улгуржи савдо корхоналарида товар операциялари турлари мохияти.

Савдо корхоналари, чунончи улгуржи савдо корхоналари фаолияти негизида товар операциялари ётади. Корхоналарда товар операциялари ҳисобининг мазмуни ва моҳиятини билиш учун, аввало, товар тушунчаси ва унинг иқтисодий моҳиятини яққол тушуниб олиш зарур бўлади.
Одатда, товар деганда маълум бир ижтимоий қийматга эга бўлга ва бозорда сотиш мақсадида сотиб олинган маҳсулотлар тушунилади. Демак, бундан шуни тушуниш мумкунки, товарда ҳам ижтимоий нафлилик, ҳам маълум эҳтиёжни қондириш хусусияти бўлиш керак. Агар товарнинг инсон эҳтиёжини қондириш хусусияти бўлмаса, унда бу товарнинг нафлилиги ҳам ўз-ўзидан камаяди. Одатда, товарларнинг нархи уларнинг нафлилиги ва ҳажмига боғлиқ бўлади. Бундан ташқари товарнархига унга бўлган талаб ва таклиф ҳам яққол таъсир этади. Буни биз иқтисодиёт назарияси фанидан яхши биламиз.
Бироқ, шуни ҳам таъкидлаш жоизки, иқтисодиёт назарияси ва бухгалтерия ҳисобида товар ҳақидаги таърифлар бир-биридан мазмунан фарқ қилади.
А.Ш.Шодмонов товар тушунчасига қуйидагича таъриф берган. «Товар - бу бирор-бир нафлиликка ва қийматга эга бўлган айрибошлаш учун яратилган меҳнат маҳсули. Ёки, бошқача айтганда, товар бирор-бир нафлиликка (истеъмол қийматига) ва алмашув қийматига эга бўлган, бозор учун ишлаб чиқариладиган маҳсулот ёки хизматлардир»⁷.
К.Б. Уразовнинг фикрича, «Товар деганда корхонанингсотиш учун сотиб олинган ёки ишлаб чиқарилган моддий активлари тушунилади».⁸
Бу икки таърифни таҳлил қилиш орқали шуни тушунишимиз мумкунки, иқтисодиёт назарияси ва бухгалтерия ҳисобида товар тушунчалари бир-биридан фарқ қилади. Биз учун уларнинг қайси бири тўғрилиги эмас, балки, уларнинг фан нуқтаи назаридан товарларни қандай таърифланиши муҳим ҳисобланади. Биз бухгалтерия ҳисобида товар операцияларини ўрганишда товарларнинг ҳарактерли хусусиятларидан келиб чиқиб ёндашамиз. Улар қуйидагилардан иборат (4-расмга қаранг).