Ўзбeкистoн рeспубликaси oлий вa ўртa мaxсус тaълим вaзирлиги тoшкeнт aрxитeктурa қурилиш институти

2-маруза. ЕР ОСТИ СУВЛАРИНИ ҚАБУЛ ҚИЛИШ ИНШООТЛАРИ 
ТУРЛАРИ. УЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ШАРТЛАРИ 
Режа: 
1.
Сув қабул қилиш иншоотлари тури. 
2.
Бурғуланган қудуқлар ёрдамида ер ости сувларини олиш. 
Сув қабул қилиш иншоотлари турини ва уларни жойлаштириш схемасини 
танлаш ҳудуднинг геологик, гидрогеологик ва санитар шароитлари, ҳамда 
техник-иқтисодий қарашлардан келиб чиқиб, амалга оширилади. Ер ости 
сувларини қабул қилиш иншоотлари – ер ости сувларини олиш учун алоҳида 
иншоотлар (каптаж)дан, ҳам уларнинг тизимлари (сув қабул қилувчилар)дан 
иборат бўлади. Битта каптажли иншоот ҳам сув қабул қилиш иншооти 
ҳисобланади. 
Сув қабул қилиш қудуқлари ва шахта қудуқлари эксплуатациясида 
босимсиз ва босимли ер ости сувларидан кенг ишлатилади. Шахта 
қудуқларидан кўпинча сув истеъмоли камроқ ҳажмларда бўлганида ва ер ости 
сувларининг 20-30 м гача чуқурликда жойлашишида фойдаланилади. Сув олиш 

---

6 
қудуқларидан– сувли қатлам тубиининг чуқурлиги 8-10 м дан ортиқ ва унинг 
минимал қуввати 1-2 м бўлганда самарали фойдаланиш мумкиндир. Сувларнинг 
жойлашиш 
чуқурлигини 
ортиши; 
сувлигоризонтларнинг 
қаватма-қават 
жойлашуви, улардан бири ёки бир нечтаси сув таъминоти манбалари бўлганда, 
қудуқлардан фойдаланиш самарадорлиги ортишига сабаб бўлади. 
Горизонтал сув олиш иншоотлари кам қувватли, сув қатламнинг унчалик 
чуқур бўлмаган жойлашувида ишлатилиши мумкин. Кўпинча улардан фойдаланиш 
– вертикал сув олиш иншоотларидан фойдаланишга нисбатан, сув олишнинг 
юқорироқ самарасига эришиш имконини беради. 
Грунт сувларини олиш учун 
дренаж қувурлари ва галереялар кўринишида горизонтал сув олиш иншоотлари 5-8 
м дан ортиқ бўлмаган чўқурликдаги кавланган ўраларга
жойлаштирилади. 
Горизонтал нурсимон сув олиш иншоотлари марказий шахта-камерадан кавланади 
ва асосан грунт сувларини олиш учун, сўнгги вақтларда эса - 20-30 м 
чуқурликдаги босимли сувни олиш учун хам ишлатилмоқда. Штолен ва кяризлар 
кўринишидаги горизонтал сув олиш иншоотларидан сувнинг 20 м гача, айрим 
ҳолларда эса, ундан ҳам ортиқ жойлашувида фойдаланилади. Кяризлар ер ости 
сувлари каптажининг қадимий усулидир. Ҳозирги вақтда, улар қурилмайди, лекин 
аввал қурилганлари таъмирланиб улардан фойдаланилмоқда. (Кавказорти ва Ўрта 
Осиё жануби). Каптаж иншоотлар юқорига ва пастга оқувчи манбалардан 
(булоқлар) сувни қабул қилиш учун мўлжалланган. Сувга эга горизонтдан ер 
юзасига сув чиқиш шароитларига кўра, каптажлар турли конструкцияларга эга 
бўлиши мумкин: йиғма қудуқли ва камерали дренаж қувурлар кўринишида, битта 
каптаж камерали, айрим ҳолларда эса оқиб чиқиш қувурига эга шахта кўринишида. 
Бундай иншоотлар Ўзбекистон ҳудудида жуда кам учрайди.