Ўзбeкистoн рeспубликaси oлий вa ўртa мaxсус тaълим вaзирлиги тoшкeнт aрxитeктурa қурилиш институти

13-маруза. ЎЗИ ОҚАР, СЎРУВЧИ ВА СИФОН СУВ ТАРМОҚЛАРИ 
Режа: 
1.
Ўзи оқар, сўрувчи ва сифон сув тармоқлар. 
2.
Қирғоқдаги қудуқлар. 

---

98 

Ўзи оқар сув тармоқлар бўйича сув – сув қабул қилувчидан қирғоқдаги 

сеткали қудуққа ёки қирғоқдаги қудуқ билан бирлашган насос станциясининг 
сеткали бўлинмасига келиб тушади. 
Сўрувчи сув тармоқлар қирғоқдаги сеткали қудуқни насос станцияси билан, 
ўзи оқар-сўрувчи эса – сув қабул қилувчини насос станцияси билан бирлаштиради. 
Сифонли (ўзи оқар-сифонли) сув тармоқлар сув қабул қилувчини қирғоқдаги қудуқ 
билан бирлашган насос станциясининг сеткали бўлинмаси билан бирлаштиради. 
Ўзи оқар сув тармоқларни қуриш ёки очиқ котлованда, ёки траншеяни сувостига 
тушириб, опускли усул билан бажарилувчи қирғоқдаги қудуқлар ва насос 
станциялари ер ости қисмларининг кесишга жойлари – траншеясиз прокладка 
усуллари билан амалга оширилади. 
Ўзи оқар, сўрувчи ва сифон сув тармоқлар, қоида бўйича, пўлат қувурлардан 
ясалади. СНиП шунингдек темирбетон ва пластмасса қувурларни ҳам ишлатишга 
рухсат беради. 
Ўзи оқар сув тармоқлар режада ва кескин бурғуланганилишларсиз вертикал 
текисликда ўрнатилиши керак, бунда нанослар, чиқиндилар ва шугаларнинг 
йиғилмаслиги, ҳамда сув тармоқларни ювиш ва тозалаш қийинчиликсиз бўлади. 
Сув тармоқларни оғиш билан ёки оғишсиз ўрнатиш – сув тармоқда нанослар 
ҳаракати характерига амалда таъсир кўрсатмайди (ювишда ёки сувни олишда). 
Шунинг учун, сув тармоқларнинг баланд ҳолати – уларнинг дарё оқимлари билан 
ювилиши ва кема лангарлари билан зарарланишидан ҳимоялаш учун оқимнинг 
тубига чегаравий чуқурлаштириш зарурияти билан аниқланади: кема сузувчи 
дарёларда - 0,8 - 1,5 м га (мумкин бўлган ювилиш ва тубнинг чуқурлашувини 
ҳисобга олиб), кема сузмайдиган дарёларда эса – 0,5 м га (ёки ювилишдан мос 
мустаҳкамлаш учун грунт сепиш билан). Бунда ер ишлари ҳажмини камайтириш 
имкони ҳисобга олинади. Кўпинча ўзи оқар сув тармоқлар сув олиш иншоотининг 
қирғоқдаги иншоотлари томонига айрим кўтарилиш билан ўрнатилади. 
Ўзи оқар сув тармоқларнинг баландликдаги ҳолати шундай ҳисоб-китоб билан 
жойлаштириладики, бунда сув тармоқ пьезометрик чизиқдан 0,5 м га пастроққа 
жойлашади. Сўрувчи сув тармоқларнинг баландликдаги ҳолати насосларнинг 
сўриши мумкин бўлган баландлик билан аниқланади. Сув тармоқлар пайванд 
билан бириктирилган пўлат қувурлардан тайёрланган ва насос станцияси томонига 
кўтариб ўрнатилади (0,001 дан кам бўлмаган оғиш). Сўрувчи сув тармоқларни 
қисқароқ ва ҳар бир насос учун махсус тайёрлаш лозим (5.40,а-Расмга қаранг). 
Ҳавони олиш ва қабул қилиш учун сифонли сув тармоқ насос станцияси томонига 
доимий кўтарилиш билан ётқизилади (0,001 дан кам бўлмаган оғиш). Сифонли сув 

---

99 
тармоқларнинг баландликдаги ҳолати – сув манбасидаги сувнинг минимал ҳисоб-
китоб сарфида ва сув тармоқдаги сувнинг максимал сарфида ишлашини 
таъминлашдан келиб чиқиб, ўрнатилади. Бунинг учун, қуйидаги шартнинг 
бажарилиши керак: 
g
P
g
P
g
Р
нп
ат
вак








, 
бу ерда: 
вак
P

-
 
сув тармоқнинг энг юқори жойида вакуум-метрик босим;
Р
ат

-
 
атмосфера ҳавоси босими, у ҳудуднинг денгиз сатҳидан қанчалик баландликда 
жойлашувига 
м
.
у

м
.
у

,м...О

100
 
200
 
300
 
400