Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги

15. Ит ўргатишда ишлатиладиган қўзғатувчиларнинг нисбий кучларнинг аҳамияти
Ит ўргатишда ишлатиладиган шартли ва шартсиз қўзғатувчиларнинг нисбий кучини ҳисобга олиш бирдан бир шарт ҳисобланади.
Биринчидан, шартли ва шартсиз қўзғатувчилар етарли даражада кучли бўлиши керак. Ит ўргатиш тажрибаси шуни кўрсатадики, кучли қўзғатувчилар аниқ ва тез шартли рефлекслар барпо қилади, кучсиз қўзғатувчилар – секин ва ноаниқ бўлади.
Иккинчидан, шартсиз қўзғатувчиларнинг кучи шартли қўзғатувчиларнинг кучидан кўпроқ бўлиши керак. Шунинг учун ит ўргатишда шартсиз қўзғатувчилар қилиб кўпроқ ташқи қўзғатувчилар итнинг организмига таъсир этувчи қўзғатувчилар ишлатилади. Бу ҳолатда шартли рефлекслар тезроқ ишлаб чиқарилади ва тескарисига, қачонки шартли қўзғатувчиларнинг кучи шартсиз қўзғатувчиларнинг кучидан кўпроқ бўлса. Шартли рефлекс пайдо бўлиши жуда қийин бўлади. Қўзғатувчилардан фойдаланилаётганда ҳар доим итнинг индивидуал хсусиятларини ҳисобга олиш керак: олий асаб фаолиятининг тури, устун реакцияси, ёши, тайёрланган даражаси ва бошқалар.
Ҳаддан ташқари кучли қўзғатувчилар исталмаган реакцияларни пайдо қилиши мумкин: қўрқоқлик, агрессивлик, умумий ёки қисман тормозланиш ва ҳатто асабнинг касалланиши (невроз).


Ўргатувчига қўйиладиган талаблар
Ит ўргатишнинг муваффақияти ўргатувчининг итга таъсир қила билишига боғлиқ, бу ўргатувчи сифатида тайёргарлик даражаси ва унга бириктирилган итга муносабатига боғлиқ.
Авваламбор ўргатувчи ўз ишини яхши кўриб, қизиқиши керак.
Ҳар қайси ўргатувчи оғир-босиқ, жасоратли, зийрак, журъатли, ўзига ва итга нисбатан талабчан, мақсадига етишда қайтмас ва чидамли бўлиши лозим.
Ўз ишини бошлашдан аввал ўргатувчи назарий жиҳатдан зарур билимларни мукаммал ўзлаштириши керак.
Методик ва техник тажрибаси ит билан амалий ишлар жараёнида эгалланади.
Ит ўргатишда ўргатувчи доим ўз итини хулқининг хусусиятларини ўрганиб бориши керак. Ўргатувчи ит билан бўладиган мулоқотда ўзининг ҳаракатларини олдиндан ўйлаб қўйиши керак ва ишида изчил бўлиши керак. Итда бирон шартли рефлексни ишлаб чиқариш учун таъсирни ўтказишни ва қайси изчилликда бу усулни кўришни режалаштирииб қўйиши керак.
Бутун амалий машғулотлар давомида ўргатувчи итнинг ишга бўлган қизиқувчанлигини асраб қолиши керак, бу дегани ўргатувчининг ҳамма таъсирларига ит фаол жавоб қайтариши лозим бўлган бир ҳолат.
Ит ўргатиш пайтида ўргатувчи асабланмаслиги керак. Ўзининг шахсий хафагарчиликларини итга ўтказиш мумкин эмас. Ит ўргатишдаги камчиликларига ҳам хафа бўлиш керак эмас. Бу камчиликларни вақтида бартараф этишга ҳаракат қилиш керак.