Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус

Qoplamalarning ekologiyasi va taqsimlanishi

Biotsenozlardagi qoplamalar turlarining ustunligi asosan quyidagi sabablarga bog’liq: 1) ekologik sharoitlar; 2 ) substratning suvda turish muddati; 3) substrat xususiyatlari; 4) ekspluatatsion omil.

Ekologik sharoitlar qoplama hosil qilmaydigan jonvorlarga qaraganda asosiy qoplovchilar uchun kam ahamiyatlidir, chunki kopp qoplamachilar- evribiontlardir. Ular har qanday harorat, shoprlanish, ifloslanishlarga barqarorroq, shoprlikka va ifloslanishga bardosh beradilar, ular dengiz va okeanlarning turli sharoitlarida uchraydilar. Qoplamalarnig asosiy evribiotlgiga, masalan balyanuslar ayrim turlarining butun dunyo okeani buyicha keng tarqalishga imkon beradi va qoplamalarga qarshi turli uslullar bilan (suvni isitish, zaxarli ranglar kabi) kurashilganda qarshilik koprsatadi. Ular mikroorganizmlardan boshqa, bunday moddalarga barqarordirlar. SHu sababli mopylovli qisqichbaqalarga qarshi kurash, boshqa kopplab organizmlarga qarshi kurashga nisbatan murakkabroqdir.

Qoplamalarning suktsessiyalari substratning qancha muddat davomida suvda boplishga bog’likdir. Biotsenozlarning rivojlanish tezligi va yopnalishi, maxsus qoplamalar lichinkalarining dominantligi, ularning turli stadiyalarida abitoik omillarning tahsiriga bog’liq.

Ammo suktsessiya qoppol sxemasining koprinishi quyidagicha: I-faza birlamchi plyonka (bakteriyalar+diatom suv optlari+sodda hayvonlar), davomiyligi bir necha kundan 2-3 haftagacha; II-faza tez opsuvchi, koppincha kolonial qoplamalar (mopylovli gidroidlar, mshankalar, polixetlar va b. ); III-faza- asta-sekin opsuvchi umurtqasizlar (midiyalar, ustritsalar va b. (Ilgpichev i dr, 1987)). Opzbekiston sharoitida bu guruhga dreyssenalar va korbikulidlarni kiritish mumkin.

Yuqoridagilardan kelib chiqib, Oprta Osiyo hududida qoplovchilarning taqsimlanishi bopyicha shartli ikki rayonga ajratishimiz mumkin. Ular nafaqat faunasi va florasi, balki biomassasi bilan ham farq qiladi. Bunday taqsimlanish tekisliklardagi chuchuk suv havzalarida quriladigan gidroelektrostantsiyalarda ularga qarshi oz boplsa ham kurash choralarini koprishga va bunday choralarni fasllar buyicha qopllashga imkon yaratadi.

1. 
   Sirdaryoning oprta oqim qismi. Bu yerdagi gidroelektrostantsiyalarda faqat korbikulidlar oilasi turlari yashaydi va ular turbinalar ichidagi loyqa bosgan joylarda uchraydi.
   
2. 
   Sirdaryo va Amudaryo delgptasi. Bu yerda ham korbikulidlar va dreyssenidlar turlari tarkalgan. Oxirgisi turbinalarga opzining bissus iplari bilan yopishqoq topdalar hosil qiladi. Bu mavzu kelgusida yanada chuqurroq oprganishni talab etadi.