Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълимвазирлиги мирзо улуғбек номидаги

Xarmattan shamoli
-Misr oqimidan g‘arbda Gvineya sohili tomoniga 
esuvchi shamol. Bu shamol Gvineya qo‘ltig‘ining shimoliy qismida Janubiy 
Atlantika antisiklonining sharqiy chekkasi bo‘ylab oqib keldigan janubi-g‘arbiy 
musson bilan uchrashadi. Odatda xarmattan Gvineya qo‘ltig‘i sohiliga yetib 
bormaydi va u yerda kuchsiz janubi-g‘arbiy shamollar esib turadi. 
O‘lkamiz hududi iqlimiga ham mahalliy shamollarning o‘rni ya‘ni ta‘siri 
juda katta. Bunday shamollardan, ―Afg‘on shamoli‖, ―Bekobod shamoli‖ va 
―Qo‘qon shamoli‖larini misol qilib olishimiz mumkin. Mahalliy shamollar 
atmosferaning mahalliy harakatlari oqibatida yoki umumiy atmosfera 
sirkulyatsiyasining mahalliy sharoit ta‘sirida o‘zgarishi natijasida vujudga keladi.
Front, atmosfera fronti
-fizik xossasi turlicha bo‘lgan ikki havo massasi 
orasidagi chegara. Front harakat qilayotgan havo massalari orasida gorizont 

---

40 
tekisligi bilan 1
0
dan kam burchak ostida kesichadi.Sovuq havo ustida issiq havo 
yuqoriga ko‘tarilishi natijasida bulutli front sistemalari paydo bo‘ladi. Front 
o‘tayotganda, joyda ob-havo ozmi-ko‘pmi keskin o‘zgaradi. 
Atlantika havosi Hind okeanidan keladigan havo massalari bilan 
to‘qnashgan rayonda front hosil bo‘ladi. Ana shuning uchun ham Kalaxarining 
g‘arbida materikning ancha g‘arbiy va sharqiy rayonlaridagiga nisbatan yog‘in 
nisbatan ko‘proq bo‘ladi. 
Yog‟inlar
-materik hududida yog‘in juda notekis yog‘adi. Ekvatorial iqlim 
mintaqasi Kongo havzasining anchagina qismini, taxminan 5
0
shimoliy kenglik 
bilan 5
0
janubiy kenglik oralig‘ini, shuningdek Gveniya sohilini 7-8
0
shimoliy 
kenglikkacha o‘z ichiga oladi. Kongo botig‘ida Yer yuzasi kuchli qizib 
ketganligidan havo massalari yuqoriga ko‘tariladi va butun yil davomida 
konvektiv yomg‘irlar yog‘adi. Afrikada quyoshning eng baland ko‘tarilishiga 
qarab yiliga ikki marta yog‘in eng ko‘p tushadigan fasl bo‘ladi. Afrikada 
Afrikada yog‘in (10000mm atrofida) Kamerun tog‘ massivining hukmron janubi-
g‘arbiy shamollarga ro‘para yonbag‘irlarida yog‘adi. 
O‘zbekiston hududida ham yog‘inlar notekis taqsimlangan.Asosan 
yog‘inlar g‘arbdan sharqqa tomon ko‘payib boradi. Eng ko‘p yog‘in yog‘adigan 
hudud Samarqand viloyatidagi Omonqo‘ton hududi bo‘lib, u yerda yiliga 
900mmgacha yog‘in tushadi. 
Samum
-(arabcha samum-issiq shamol)- Shimoliy Afrika cho‘llarida 
esadigan issiq va quruq shamol. Samum esganda qum bo‘roni turib, havo harorati 
oshadi.