Atmosfera ekologiyasi

Atmosfera ekologiyasi

Reja:

1. 
   Atmosferaning chegaralari, asosiy xususiyatlari va ahamiyati.
   
2. 
   Atmosferaning gaz balansi.
   
3. 
   Atmosferani ifloslovchi asosiy manbalar va birikmalar.
   
4. 
   Iqlim o‘zgarishi va uning kutilayotgan oqibatlari .
   
5. 
   O‘zbekistonda atmosfera havosi ifloslanishining o‘ziga xos xususiyatlari.
   

Tayanch iboralar: Havo qobig‘i, havo massasi, troposfera, stratosfera, mezosfera, termosfera, ekzosfera, ozon qatlami, is gazi, karbonat angidrid, ftorxloruglevodorod(freon)lar, iqlim o‘zgarishi, “issiqxona effekti”, tabiiy ifloslanish, sun’iy ifloslanish, REM, RED, transport va atrof-muhit
Atmosfera havosi ko‘rinmas va elementlarga to‘liq bo‘lib, atrof muhitning abiotik omili sifatida ahamiyatga ega. Havo o‘z ichiga 78 % azot, 21 % kislorod, 0,94 % argon, 0,03 % karbonat angidrid va boshqa gazlarni oladi. Karbonat angidrid gazi fotosintez jarayonini amalga oshirishda qatnashadi. Fotosintez karbonat angidrid, suv va quyosh nuri ta’sirida borib, uning mahsuloti glyukoza, kislorod va suv bug‘idan iborat. Inson faoliyati karbonat angidrid gazini atmosferaga tashlanishini orttirib yubormoqda. Gaz, ko‘mir va boshqa isitish neft mahsulotlari million yil oldin yashagan organizmlarning qoldiqlari bo‘lib, ularning zahirasi kamayib bormoqda. Bu yoqilg‘ilar ishlatilishi natijasida atmosferaga chiqsa, CO 2 gazini miqdorini orttiradi va bu gaz bir qator muammolarni olib keladi. CO 2 gazini miqdorini atmosferada oshishi avvalo, Erda global isishga olib keladi. AQSHdagi eng issiq iqlim Kaliforniyadagi O‘lik vodiyda 1913 yil iyul oyida kuzatilgan. YUqori harorat 57 0 C ni tashkil qilgan. Rekord darajadagi eng sovuq temperatura Antarktikada kuzatilib, - 89 0 C ni tashkil qilgan.

Ozon molekulalarining kislorod atomlaridan tashkil topganligi. Ular quyosh nuri va kislorod orasidagi kimyoviy jarayonlar natijasida shakllanadi.





Kislotali yomg‘irdan oldin va keyingi holatda haykallarning tashqi qiyofasining ko‘rinishi.
Global isish
1895- yildan 1995 - yilgacha Erdagi o‘rtacha kun harorat 100 yillik davr mobaynida 1⁰C ga ko‘tarilgani aniqlandi. Hech kim buning sababi insonlar faoliyati natijasi, yoki Erning tabiiy ob- havosi natijasi ekanligini aniq aytolmaydi. Global isish qanday o‘zgarishlarga sabab bo‘lishi mumkin?
Bo‘ron soni oshishi mumkin. Muz qutblarining erishi boshlandi, bular dengiz suvi sathini ko‘taradi va qirg‘oqbo‘yi hududlarini suvga g‘arq qiladi. Ob-havoning isishi tropik kasalliklarni keltirib chiqarmoqda, misol uchun bezgak kasalligi ko‘p tarqalishi kuzatilmoqda.

Ozon qatlamining emirilishi

Er yuzining 20 km balandlik qismi atmosfera bo‘lagi bo‘lib, u Ozon qatlami sanaladi. Ozon qatlami quyoshdan zararli ultirabinafsha nurlarini ushlab qoladi. CHunki, ultirabinafsha nurlar tirik hujayralarni zararlaydi.
Har yili bahor fasli davomida ozon qatlamining vaqti-vaqti bilan yupqalashib borishi kuzatilmoqda. Ozon qatlamining yupqalashib borishi ozon qatlamining emirilishi deyiladi. Ifloslangan gazlar bu muammoning asosiy sababi bo‘lib, ayniqsa CFC ( xlor ftor uglerod ) muzliklar va sovuq hududlarning sovitish tizimida ishlatiladi. CFC havoga chiqarilgandan so‘ng u toki ozon qatlamiga etmaguncha atmosferada ko‘tarilib boraveradi. CFC ozon qatlamiga kimyoviy ta’sir etadi va ozon molekulalarini parchalaydi.