82
жойга ойига 26 тонна, Токио шаҳрида 23 тонна, Петербург шаҳрида 33
тонна чанг ва қурумнинг тушиши ҳисобланган. Бу ракамлар тахминий
бўлсада, атмосферанинг қай даражада ифлосланиб бораѐтганлигини англаш
ҳечқийин эмас.
Йирик
тадқиқотчи
олимларнинг
маълумотларнга
кўра,
атмосферанинг ифлосланиши бўйича Америка Қўшма Штатларидаги
Питсбург шаҳри дунѐда биринчи ўринда туради. Бу ерда бир квадрат миля
юзага йилига 610 тоннага яқин чанг-тўзон тушиши аниқланган. Унинг
таркибида 5 фоиз қурум, 20 фоиз темир оксиди, 16 фоиз кремнезѐм, 49 фоиз
ҳар хил металл оксидлари бор. Саноат шаҳарлари тепасидаги атмосферада
чанг микдори океан тепасидагига атмосферадагига нисбатан 150
баравар
кўпроқ бўлади. Олимлар томонидан ўтказилган таҳлилларга кўра шаҳар
ҳавоси таркибида 1 см
3
ҳажмда 100 минг чанг зарраси борлиги
аниқланган. Дунѐнинг йирик шаҳарларида эса бу кўрсатгич унданда юқори
бўлиб, 1 м
ъ
ҳавода 100 млн. дан 300 млн.гача чанг зарраларининг
мавжудлиги аниқланган.
Юқорида биз яшаб турган сайѐрамиз атмосферасини ифлосланишига
сабаб бўлган айрим омилларни келтириб, унинг айрим оқибатларига
қисқача тўхталиб ўтдик холос. Биз яшаѐтган Навоий шаҳри ѐш ва навқирон
бўлиши
билан бирга, у
кундан-кунга чирой очиб, гўзал кўриниш
олаѐтганлиги барчамизнинг кўзимизни қувонтиради. Шу ўринда
шаҳримизда маиший чиқиндилар учун икки хил: ҳўл ва қуруқ чиқиндилар
учун қуттиларнинг ташкил этилганли, маиший чиқиндилардан самарали
фойдаланиш имконини бераади. Шаҳрмизнинг саноат шаҳри эканлиги,
шаҳримиз кўчаларининг кенгайиб, кўчаларда
автомашиналар сонининг
ортиб бораѐтганлиги эса юқорида такидланганидек атмосфера ҳавосини
ифлосланишида муҳим омиллар бизда ҳам борлигидан далолат беради.
Шундай экан шаҳримиз атмосфера ҳавосини ифлосланишини олдини олиш
борасида ҳар биримиз масъулият билан ҳис эта олишимиз лозим бўлади.
Хўш бу борада қандай ишларни амалга ошириш мумкин? Олимларимиз
атмосферани ифлосланишига йўл қўймайдиган ѐки атмосқерага нисбатан
кам миқдорда чиқинди чиқарувчи технологиялар яратиш устида иш олиб
боришлари,
Автотранспорт
чиқиндиларини
камайтириш,
атмосферанинг
ифлосланишига сабаб бўладиган энг жиддий сабаблардан бири бўлган
автотранспорт двигателларидан чиқадиган газлардир газ чикишини
камайтириш ва уни бутунлай йўқотиш максадида
двигателларни янада
такомиллаштириш, ѐнилғилар сифатини яхшилаш устида ишлаш, кўпроқ
товуш чиқармайдиган ва ҳавони ифлосламайдиган электр билан юрувчи
транспорт
воситаларидан
кенгроқ
фойдаланиш,
қуѐшли
ўлкада
яшаѐтганимиз ва экологик самарали қуѐш энергиясидан фойдаланадиш
имкониятларини
кенгайтириш,
Шаҳримизда
яшил
ҳудудларини
кўпайтириш, теварак-атрофни кўкаламзорлаштириш, боғзорлар, гулзорлар,
маданият ва истироҳат боғлари, хиѐбонлар, дарахтзорларни кенгайтириш,
шаҳар ташқарисида ўрмонлар барпо этиш лозим бўлади.
Буларнинг
барчаси санитария-гигиеник ва эстетик жиҳатдан катта аҳамнятга эга.
83
Дарахтлар, буталар ва майсаларҳаводаги чанг ва газларни ушлаб
қолиб, механик ва кимѐвий фильтр вазифасини ўтайди. У углеродни
ўзлаштириб, соф кислород ажратиб чиқаради. Яшил ўсимликлар
шаҳарнинг микроиқлимини ҳам яхшилайди, дарахтлар иссиқ пайтда
атмосферага кўп миқдорда сув буғи чиқариб, кундуз кунлари ҳавонинг
намлигини 20—30
фоизга оширади, ҳароратни эса бир неча даража
пасайтиради. Шаҳардаги яшил бойликларнинг яна бир мухим ва фойдали
хусусияти шуки, улар товуш ва шовқинни 20 фоизга ютади, шаҳарда
дарахтлар қанчалик зич бўлса, шовқинни шунчалик кўп ютилди. Яшил
ўсимликлар одамларнинг кислородга бой соф ҳаво билан нафас олишига
имкон туғдириши билан бирга, шаҳарликларнинг дам олиши учун кулай
шароит яратади, шаҳар ичидаги ҳавони мусаффо ҳолда сақлайди.
Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш мумкинки етти ѐшдан етмиш ѐшгача
ҳар бир инсон атмосфера ҳавосини мусаффолигини таъминлашда ўз
ҳиссасини қўшиш имкониятига эга. Бу имкониятдан самарали фойдаланиш
эса нафақат ўз умрига балки инсониятни узоқ ва фаравон яшаши учун ўз
ҳиссаси бўлади.
Бундан ташқари чангнинг келиб чиқиши бўйича органик, минерал ва
аралашма чанглар тўғрисида тушунчалар берилди. Чангнинг катталиги
бўйича уч группага бўлиб қаралади:
а)
катталиги 10 мкм дан катта бўлган чанглар йирик чанглар
деб юритилади. Одатда бундай чанглар ўз оғирлиги таъсирида ерга тушади.
б)
катталиги 10 мкм дан 0,25 мкм гача бўлган чанглар. Бу
чангларни майда чанглар ѐки микроскопик чанглар деб юритилади. Улар
ерга маълум ижобий шароитлар бўлганда, масалан, ѐмғир, қор ва шабнам
каби ерга ѐғилаѐтган оғир зарралар билан биргаликда Ерга тушади.
в)
катталиги 0,25 мкм дан кичик бўлган
чанглар ультра
микроскопик чанглар деб юритилади ва бу чанглар Броун ҳаракати
қоидаларига буйсинган ҳолда учиб юради. Ҳаракатланиш натижасида
зарядланиб, сув буғлари билан таъсирлашиб, конденсация натижасида Ерга
тушади. Шу сабабли динамик мувозанат сақланади.
Do'stlaringiz bilan baham: 
