|
Примечание:
х)в числителе урожай зерна, а в знаменателе-соломы;
87
хх) в числителе урожай зерна, а в знаменателе зелѐной массы;
Список использованных литератур
1. Абдураимов М. Очерки аграрных отношений в Бухарском ханстве в XVI-
первой половине XIX века //Ташкент, «Фан», 1972, с 3-235
2. Толстов С. Древний Хорезм // «Наука», Москва, 1948, с. 48-186.
3. Синская Е., Историческая география культурной флоры, Москва,
«Колос», 1969,479 с.
4. Горелов Е.Промежуточные культуры в хлопководческих хозяйствах
Узбекистана и их использование для сидерации //Автореф. докт. дисс.,
Ташкент, 1972, 37 с.
AEGILOPS L, HORDEUM L. VATRITICUM L. TURKUMI AYRIM
TURLARINING LABARATORIYA SHAROITIDA URUG‟LARNING
UNUVCHANLIK XUSUSIYATLARI
To‟lashevaFeruza, AbitqariyevAzizillo, Mirjalolova Mehrioy.
Andijon Davlat Universiteti
O‗zbekiston o‗z mustaqilligini qo‗lga kiritgan dastlabki kunlardan boshlab
jamiyatimizning barcha soxalari qatori iqtisodiy islohatlarni chuqurlashtirishga
katta ahamiyat berib kelinmoqda. Davlatimiz raxbari Islom Abdug‗anievich
Karimovning "O‗zbekiston iqtisodiy islohatlarni chuqurlashtirish – yo‗lida"
asarida, qishloq xo‗jaligini isloh qilish, agrar munosabatlarning yangi turlarini
shakllantirish borasida qimmatli maslaxatlar bergan. Shu asnoda bizning
izlanishlarimiz natijasi ham bevosita qishloq xo‗jaligi maxsuldorligiga bog‗liq.
O‗zbekiston tabiati xilma-xil o‗simliklarga boy, xususan O‗zbekiston florasini
tahlil qilganimizda Poeceae Barnh oilasiga mansub bo‗lgan
Triticum L., Aegilops
L. va Hordeum L.
Turkumining madaniy hamda yovvoyi turlari o‗zining juda
xilma-xilligi bilan muhim ahamiyat kasb etadi.
Bu turkum vakillarining madaniy turlari bevosita inson ehtiyojlarining eng
dastlabki davridagi extiyojlarini qondirishga, non va nonmaxsulotlariga bo‗lgan
ehtiyojlarni ta‘minlashga xizmat qiladi.
Yovvoyi tur va killari esa em-hashak sifatida chorvachilikdagi muhim
ehtiyojlarni qondirishda alohida ahamiyat kasbetadi.
Farg‗ona vodiysi sharoitida Triticum L., Aegilops L.va Hordeum L.
Turkumi ayrim turlarini bioekologik xususiyatlarini qiyosiy o‗rgandik.Tajriba
maydonida o‗rganilayotgan turkumlarning ayrim vakillari yetishtirilib fenologik
kuzatuvlar olib borildi.
Biz o‘rganayotgan turlarni laboratoriya sharoitida unuvchanligini kuzatish
maqsadida dastlab yovvoyi turlarni urug‘larini tanlab oldik. Undirish uchun
olingan urug‘larning sifat ko‘rsatkichlarini bilish maqsadida 1000 dona urug‘
vaznini o‘lchadik bunga ko‘ra, tanlangan turlarda quyidagicha ko‘rsatkichlara
aniqlandi.
Ae.crassa Boiss
10 gr,
Ae.cylindrica Host
17 gr,
H.spontaneum
esa 30 gr.
gatengekan. Biz urug‘larni laboratoriya sharoitida undirish uchun 10 donadan
saralab oldik.
Saralangan urug‘lar 2015 yil 22 aprel kuni, birvaqtdasoat 12
00
daoddiysuvgasolindi. Bir sutka turgan urug‘larni 23.04.2015–yil kuni
88
filtrqog‘ozga solingan petrikosachasiga solib, ustidan filtrqog‘oz yopib 10 tomchi
suv tomizib, 20
0
Slitermostatga joyladik va harkuni kuzatib bordik. Kuzatish
jarayonida barcha urug‘lar birvaqtda unmasligi kuzatildi.
H.spontaneum
urug‘lari
deyarli unmadi. Kuzatuvning beshinchi kunida bitta urug‘ undi, lekin u nish
chiqarib, maysa hosil qilmadi.10 kunlik kuzatuv jarayoni natijasida ular turlicha
unuvchanlik ko‘rsatkichlarini namoyon qildi.
Turlarning biometrik ko‘rsatkichlari har kuni o‘lchab borildi va natijalar
o‘zaro solishtirildi. Olingan natijalar asosida laboratoriya sharoitida 2 ta turning
va riatsion qatoriya ko‘rsatildi (rasm). Laboratoriya sharoitida urug‘larning unish
energiyasini o‘rganib chiqilganda 3t a turdan 2 tatur
Aegilops cylindrical
Host.,
0,9%,
Ae.crassa
Boiss.0,7% nitashkilqildi. Qolgan
Hordeum spontaneum
C.Koch., unib chiqmadi. Xulosa qilib aytganda urug‘ning unish energiyasi
Aegilops cylindrical
Host., urug‘I yuqori ekanligi bu esa noqulay sharoitda
unuvchanligini ko‘rsatdi.
Laboratoriya sharoitida urug‘larning unish ko‘rsatkichlari ekilgan kundan
ya‘ni 2015 yil 23 apreldan 2015 yil 3 maygacha kuzatilganda
Aegilops
cylindrical
Host., 9 ta urug‘ undi 0,9%,
Ae.crassa
Boiss.da 7 ta urug‘ undi 0,7%,
Hordeum spontaneum
C.Koch., 1 ta urug‘undi 0,1%, lekin nish hosilqilmadi.
Bunga sabab qilib terilgan urug‘larning uzoq muddat saqlanganini va yaxshi
pishib yetilmaganini aytib o‘tish kerak. Tajribadagi o‘simlik turlari yovvoyi
holda o‘sganliklari uchun ularning unish ko‘rsatkichlari.
Aegilops cylindrical
Host.,
Ae.crassa
Boiss. (2014-yil) urug‘lari yuqori ekanlgini kuzatdik.
Yuqoridagi tajriba uchun olingan uchta turdan ikkita:
Aegilops cylindrical
Host.,
Ae.crassa
Boiss. urug‘larining unuvchanligi yuqori ekanligi va
Hordeum
spontaneum
C.Koch., urug‘larining unuvchanligi pastekanligi laboratoriya
sharoitida aniqlandi.
Rivojlanish fazalarining qay darajada o‘tishiga tabiiy iqlim sharoiti hamda
qo‘llanilgan agrotexnik chora-tadbirlar, albatda ta‘sir ko‘rsatadi. O‘z
kuzatishlarimizni madaniy Triticum L., va Hordeum L. Turkumi vakillarida
ayrim navlarning urug‘ini laboratoriya sharoitida unuvchanliginiham kuzatdik.
So‘ngra olingan natijalarni dala sharoitida urug‘ning unuvchanligi bilan
solishtirdik.
O‘rganilayotgan navlaru rug‘ining laboratoriya sharoitida unib chiqish
darajasi deyarli bir xil bo‘lib, introdutsent Tanya navi 90 %, mahalliy Boburnavi–
91 %, arpa navlari daesaintrodutsent Kodratnavi 94%, Bolg‘ali navi 93 %,
unuvchanlikka ega ekanligi aniqlandi. O‘rganilgan yovvoyi turlar, Ae. crassa 90
va Ae. cylindrica 80% unuvchanlikka ega ekanligi aniqlandi.
Unib chiqish energiyasi uch kun o`tib aniqlanganda Tanya, Kodrat
navlarida 70 %, Bobur va Bolg‘ali navlarida 73 %, Ae. crassa va Ae. cylindrica
da 75 foizdan iborat bo‘ldi. Dala sharoitida navlarning unib chiqishi odatdagidek
biroz sekinroq hamda past darajada, ya‘ni Bobur va Tanya navlari 80 foiz,
Bolg‘ali va Kodrat navi 82 foiz, Ae. crassa va Ae. cylindrica 84 % unib chiqdi.
O‘rganilganturlardan H. spontsneum laboratoriya va dala sharoitida
deyarli unmadi. Laboratoriya sharoitida 10 % unuvchanlikka ega ekanligi
aniqlandi. Ma‘lumki, O‘zbekiston iqlim sharoiti kuzda ekilgan bug‘doy va arpa
navlarining, umuman efemer o‘simliklarning dala sharoitidagi unib chiqish
ko‘rsatkichining yuqori bo‘lishini ta‘minlaydi. Rossiyaning mo‘tadil va quruq
89
iqlimida kuzgi bug‘doyning va arpaning unib chiqishi biz kuzatgan navlarda
ancha past, ya‘ni Tanyava Kondratnavi 88-90 foiz, unuvchanlikni namoyon
qilganligi adabiyot ma‘lumotlarida keltirilgan
Do'stlaringiz bilan baham: |
